Terapia uzależnienia od narkotyków

Spis treści

1. Terapia substytucyjna uzależnienia od narkotyków
2. Terapia ukierunkowana na abstynencję
3. Terapia poznawczo-behawioralna uzależnienia od narkotyków

Podstawowym problemem, w obliczu którego stają osoby uzależnione jest konsekwentne, wytrwałe dążenie do odstawienie substancji psychoaktywnych. Konsekwencje somatyczne oraz psychiczne używania tych substancji, presja rodziny, konflikty z prawem są nierzadko pierwszym motywem podjęcia próby uwolnienia się od nałogu.Osoby takie wielokrotnie podejmują próby zerwania z nałogiem- często samodzielnie, niekiedy na oddziałach detoksykacyjnych. Leczenie uzależnień jest procesem długotrwałym, wymagającym współpracy osoby uzależnionej z terapeutą. Obserwacje kliniczne wskazują na niską skuteczność leczenia, w którym brakuje aktywnego udziału osoby leczonej. Niestety, wielokrotnie zdarza się się, że oczekiwania osób uzależnionych wobec procesu leczenia pozostają w sprzeczności z oferowanymi metodami postępowania leczniczego. Leczenie uzależnień obejmuje następujące etapy: 

• detoksykacja
• rehabilitacja
• oddziaływania postrehabilitacyjne

Leczenie osób uzależnionych od narkotyków przyjmuje różne postaci w zależności od substancji, która to uzależnienie wywołała. Istnieją trzy główne podejścia do problemu leczenia osób uzależnionych:

• terapia substytucyjna
• terapia ukierunkowana na abstynencję
• terapia poznawczo- behawioralna

Terapia substytucyjna uzależnienia od narkotyków

Ten rodzaj terapii polega na zastępowaniu dożylnych narkotyków doustnymi preparatami przepisywanymi przez lekarza, które dają te same efekty farmakologiczne. Odbywa się to zazwyczaj w specjalnie do tego celu powołanym ośrodku ambulatoryjnym gdzie pacjentom podawany jest preparat o długotrwałym działaniu, np metadon. Usuwa on skutecznie objawy abstynenckie. W przeciwieństwie np. do heroiny pobieranej dożylnie, farmakologiczne działanie doustnego preparatu utrzymuje się ponad dobę. Pozwala to tym samym wyeliminować sekwencyjnie powtarzające się zmiany nastroju- pojawianie się stanu euforii i następującego później "głodu"- które są immanentną cechą przyjmowania narkotyku drogą dożylną. Osoba uzależniona uwalnia się od przykrych doznań absynenckich ("głodu") i dzięki temu osłabia się jej motywacja do zażywania narkotyków dożylnych.Wraz ze zmniejszonym używaniem narkotyków dożylnych, ograniczeniu ulegają zagrożenia związane ze stosowaniem brudnych igieł. Niewątpliwą wadą tego typu terapii jest to, że pacjent pozostaje uzależniony od narkotyku.

Terapia ukierunkowana na abstynencję

Wymogiem stawianym przez społeczności terapeutyczne jest całkowite odstawienie wszelkich środków psychotropowych. Opiera się ona na założeniu mówiącym o trudnościach osoby, która sięga po narkotyki w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Zmierza ona do budowania uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze prowadzona terapia pozwala nabyć kompetencję społeczną, tzn. umiejętność radzenia sobie w życiu społecznym i poczucie samowystarczalności.

Główną wadą tego typu terapii jest wysoki wskaźnik przerywania leczenia. Szacuje się, że ok. 75% pacjentów przerywa leczenie w ciągu pierwszego miesiąca- wynika to w głównej mierze z niskiej motywacji do zerwania z uzależnieniem.

Terapia poznawczo-behawioralna uzależnienia od narkotyków

Innym rodzajem leczenia osób uzależnionych jest terapia poznawczo- behawioralna. Głównym założeniem leżącym u jej podstaw jest rola procesu uczenia w tworzeniu mechanizmu uzależnienia. Przyjęto, że mechanizm uczenia można również wykorzystać w celu zerwania z nałogiem. Terapia uczy jak rozpoznawać, unikać, radzić sobie. Dotyczy to rozpoznawania sytuacji w których prawdopodobieństwo sięgnięcia po narkotyk jest bardzo wysokie. Kolejny etap terapii uczy jak unikać takich sytuacji, zaś ostatni etap- jak efektywnie radzić sobie w takich sytuacjach.

Główne zalety:

• posiada dobre podstawy teoretyczne;
• jest terapią krótkoterminową;
• wykazuje wysoką efektywność;
• jest ustrukturalizowana, nakierowana na określony cel poprzez niezwłoczne nauczenie kontroli własnego zachowania;
• może być łatwo adaptowana do indywidualnych/ grupowych potrzeb;
• może być z łatwością łączona z farmakoterapią;
• łatwo ją łączyć z innymi programami terapeutycznymi;

Główne etapy poznawczo- behawioralnej terapii:

• Analiza funkcyjna
• Nauczanie określonych umiejętności

Analiza funkcyjna
Nakierowana jest na zidentyfikowanie myśli, uczuć i okoliczności towarzyszących sięganiu po narkotyki. Analiza funkcyjna we wczesnym okresie terapii ułatwia pacjentowi oraz terapeucie określić wyznaczniki, sytuacje wysokiego ryzyka- prowadzącego do zażywania narkotyku, zwiększają wgląd w przyczyny uzależnienia. W późniejszym okresie terapii analiza służy identyfikacji tych sytuacji, które pomimo postępów w leczeniu nadal stanowią problem dla pacjenta.

Nauczanie określonych umiejętności
Poznawczo- behawioralna terapia jest wysoko zindywidualizowanym programem leczenia uzależnień poprzez zmianę starych nawyków związanych z zażywaniem narkotyków. Często zdarza się, że u podstaw uzależnienia leżą inter- lub intraindywidualne problemy, którym pacjent nie potrafi sprostać. Może być kilka powodów braku umiejętności radzenia sobie z problemami:

• Osoba nigdy nie nauczyła się efektywnych strategii radzenia sobie z problemami okresu adolescencji.
• Osoba posiada określony repertuar działań zaradczych, ale zanim je uruchomi sięga po narkotyki. Inne sposoby radzenia ustępują miejsca narkotykom.
• Indywidualna zdolność do radzenia sobie z problemami mogła ulec osłabieniu w wyniku zaburzeń o podłożu psychicznym.

Z uwagi na fakt, iż osoby uzależnione od narkotyków stanowią heterogeniczną grupę- cechującą się dużą różnorodnością problemów, celem terapii jest zapoznanie pacjentów z możliwie najszerszym wachlarzem sposobów radzenia sobie. Pacjenci poznają kolejne sposoby, ćwiczą je aż do momentu włączenia ich do własnego repertuaru działań. Dodatkowym atutem terapii jest dostosowanie programu do indywidualnych inter- i intrapersonalnych problemów. Pacjenci poznają zatem specyficzne (stosowane w określonych sytuacjach) oraz ogólne (o szerokim zastosowaniu) strategie radzenia sobie. Poznawczo- behawioralna terapia wyposaża w umiejętności, które nie tylko pozwalają na zerwanie z uzależnieniem od narkotyków, ale również mogą być użyteczne po zakończeniu terapii.

Kluczowe zadania
Terapia obejmuje kilka zadań, które mają kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii.

• Podtrzymuj motywację zerwania z uzależnieniem. W tym celu należy dokonać wnikliwej analizy własnej decyzji- ustalić listę zysków i strat związanych z decyzją o zaprzestaniu zażywania narkotyków.
• Naucz się sposobów radzenia sobie. Nauczenie pacjenta jak rozpoznawać niebezpieczne sytuacje I efektywnie radzić sobie- stanowi istotę terapii.
• Zmień swoje nawyki. Terapia skupia się na zmianie nawyków, które są odpowiedzialne za mechanizm uzależnień. Naucz się kontrolować nieprzyjemne impulsy. Trening dotyczy również technik rozpoznawania I radzenia sobie w sytuacjach wzrastającego "głodu" narkotykowego.
• Podnieś swoje zdolności interpersonalne. Terapia obejmuje doskonalenie umiejętności interpersonalnych I poznawania strategii budowania więzi I wsparcia społecznego.

Czas trwania
Terapia zazwyczaj obejmuje 12-16 sesji trwających przez 12 tygodni. Jest relatywnie krótkotrwała, nakierowana na zerwanie z uzależnieniem I ustabilizowanie abstynencji narkotykowej. W wielu wypadkach pozytywne efekty terapii utrzymują się nawet przez rok po zakończeniu leczenia. Dane nt. terapii wskazują, iż pacjenci, którzy potrafią wstrzymać się od zażywania narkotyków przez co najmniej 3 tygodnie, mają duże szanse na utrzymanie abstynencji przez okres 12 miesięcy od zakończenia terapii. Niestety dla niektórych pacjentów jest to zbyt krótko, by ustabilizować efekty. W takich przypadkach stanowi ona jedynie wstęp do długotrwałej terapii, która jest rekomendowana osobom, które nie potrafią wytrwać w abstynencji przez okres 3 tygodni. Dodatkowe sesje odbywające się przez 6 miesięcy po zakończeniu terapii wstępnej mają na celu:

1. rozpoznać sytuacje, które wciąż stanowią problem na drodze do abstynencji;
2. udoskonalić metody I strategie radzenia sobie;
3. zachęcić pacjenta do podjęcia aktywności konkurencyjnych wobec zażywania narkotyków.