Badanie ogólne moczu
- Wskazania do wykonania badania ogólnego moczu
- Przygotowanie do badania ogólnego moczu
- Właściwości fizyczne moczu
- Badanie osadu moczu
- Co może zafałszować wynik badania ogólnego moczu
Badanie ogólne moczu należy do podstawowych testów wykonywanych w praktyce lekarskiej, które określa fizyko-chemiczne właściwości moczu oraz identyfikuje różnego rodzaju komórki znajdujące się w moczu. Badanie to jest niezbędne w przypadku diagnozowania szeregu chorób z zakresu układu moczowego oraz wielu innych narządów (np. wątroby). Ważne jest, iż badanie to pozwala również wykryć chorobę jeszcze w okresie bezobjawowym.
Jest to badanie tanie, nieinwazyjne i ogólnie dostępne.
Wskazania do wykonania badania ogólnego moczu
Badanie wykonuje się w przypadku:
- podejrzenia chorób układu moczowego
- chorób ogólnoustrojowych (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze)
- ciąży
- żółtaczka o nieznanej etiologii
Przygotowanie do badania ogólnego moczu
Przed badaniem nie jest wymagane żadne specjalne przygotowanie. Przed oddaniem moczu okolica narządów moczowo-płciowych powinna zostać umyta bieżącą wodą z mydłem, bez używania środków dezynfekujących a następnie powinna zostać osuszona. Kobiety powinny rozchylić wargi sromowe większe, mężczyźni ściągnąć napletek z penisa. Do badania należy pobrać mocz z rannej porcji po przebudzeniu, z wypełnionego pęcherza moczowego, ze środkowego strumienia. Pierwszą porcję moczu oddaje się do muszli klozetowej, następnie około 100 ml moczu oddaje się do specjalnego pojemnika. Mniejsza ilość może okazać się niewystarczająca do przeprowadzenia wszystkich testów. Pojemnik należy podpisać imieniem i nazwiskiem. Pobrana próbka moczu powinna zostać dostarczona do pracowni wykonującej badanie w jak najkrótszym czasie od pobrania. W sytuacji, kiedy mocz musi być przechowywany, powinien być trzymany w temperaturze ok. +4°C, gdyż w taka temperatura chroni przed nadmiernym namnażaniem się bakterii, które mogą znajdować się w moczu. Mocz przetrzymywany w temperaturze pokojowej już po kilku godzinach nie nadaje się do oceny.
Otrzymany wynik zawiera różne informacje. Poniżej znajduje się opis poszczególnych parametrów badania moczu.
Właściwości fizyczne moczu
Ciężar właściwy moczu określa zdolność nerek do zagęszczania moczu w zależności od stopnia nawodnienia. Prawidłowo ciężar właściwy moczu waha się w granicach od 1016 do 1022 g/l i w głównej mierze od ilości wydalonych substancji takich jak mocznik, sód, potas oraz od ilości wydalonej wody.
- Wzrost wartości ciężaru właściwego moczu (powyżej 1022 g/l) występuje, gdy w moczu pojawia się nadmiar glukozy, białka, niektórych leków a także przypadku odwodnienia.
- Zmniejszenie ciężaru właściwego moczu występuje w moczówce prostej a także w zwiększonej diurezie po wypiciu dużej ilości płynów lub stosowaniu leków moczopędnych.
- Stały ciężar właściwy moczu w granicach 1010 - 1012 g/l, niezależny od stopnia nawodnienia jest charakterystyczny dla przewlekłej niewydolności nerek czy przewlekłych nefropatiach śródmiąższowych.
Barwa moczu jest zależna od stopnia jego zagęszczenia, pH oraz ilości barwnika moczu - urochromu. Prawidłowy mocz ma barwę od słomkowej, poprzez jasno-żółtej, szaro-żółtą, bursztynową do ciemno żółtego. U osoby odwodnionej mocz zagęszczony będzie miał intensywne pomarańczowe zabarwienie, mocz rozcieńczony przyjmuje kolor jasno żółty.
Na barwę moczu ma wpływ wiele substancji powstających w wyniku przemian w organiźmie oraz wiele składników naszej codziennej diety może być przyczyną zamiany barwy moczu:
- Czerwono-różowe zabarwienie moczu może świadczyć o obecności w nim krwinek czerwonych, hemoglobiny, mioglobiny, barwników zawartych w żywności np. w burakach ćwikłowych, rabarbar, marchew, wielu leków.
- Brązowe zabarwienie moczu pojawić się w przypadku obecności w nim bilirubiny, hemoglobiny, związków porfirynowych.
- Purpurowoczerwone zabarwienie moczu występuje w przypadku nadmiaru alkoholu oraz w przypadku żółtaczki.
Przejrzystość moczu świeżo oddanego jest pełna, mocz jest zwykle przejrzysty i lekko opalizujący. W zakażeniach bakteryjnych układu moczowego oraz w przypadku obecności nabłonków mocz od początku ma mętny wygląd. Również przechowywanie moczu w temperaturze pokojowej może spowodować jego zmętnienie spowodowane namnażaniem bakterii.
Odczyn prawidłowego moczu może wahać sie od lekko kwaśnego do lekko zasadowego. U osób spożywających dużo mięsa lub głodzonych odczyn moczu może być bardziej kwaśny, natomiast u osób stosujących dietę wegetariańską mocz przyjmuje odczyn bardziej zasadowy.
Glukoza w moczu osoby zdrowej nie występuje. Cukier pojawia się w moczu, kiedy dochodzi do podwyższenia jego stężenia glukozy w osoczu krwi ponad 180-200 mg/dl u osób z cukrzycą, lub w przypadku glikozurii nerkowej, gdzie na skutek nieprawidłowej pracy cewek nerkowych, przy prawidłowym stężeniu glukozy we krwi jest ona wydalana przez nerki i wykrywana w moczu.
Białko w moczu u ludzi zdrowych występuje w ilości około 100 mg białka na dobę i jest to ilość nie wykrywana przy pomocy powszechnie stosowanych metod diagnostycznych. Zwiększone wydalania białka nawet do kilkudziesięciu gramów/doba (białkomocz) stwierdza się najczęściej w chorobach nerek lub dróg moczowych. Również w niektórych sytuacjach w moczu może pojawić się białko, dotyczy to osób z gorączką, po wysiłku fizycznych czy u kobiet w ciąży. Sytuacje te określa się jako białkomocz fizjologiczny.
Bilirubina w moczu osoby zdrowej nie występuje. Bilirubina może pojawić się w moczu w przypadku wirusowego zapalenia wątroby, w przypadku żółtaczki mechanicznej (kamica przewodowa wątroby), w marskości wątroby.
Urobilinogen w moczu osób zdrowych wynosi od 0.05 - 4.0 mg/dobę a wzrost jego wydalania występuje w stanach zapaleniach wątroby, w niedokrwistościach hemolitycznych, w toksycznych zapaleniach wątroby, w marskościach wątroby.
Ciała ketonowe (aceton, kwas acetooctowy i kwas hydroksymasłowy) w moczu osób zdrowych nie występują. Mogą występować u osób głodzonych, w niewyrównanej cukrzycy lub po nadużyciu alkoholu.
Badanie osadu moczu
Nabłonki w moczu prawidłowym znajdują się i pochodzą one z różnych części dróg moczowych. Wielkość i kształt nabłonków zależy od miejsca pochodzenia. Duża ilość nabłonków występuje w stanach podrażnienia błony śluzowej układu moczowego np. w zakażeniach układu moczowego czy po zabiegach urologicznych a obecność atypowych nabłonków budzi podejrzenie istnienia procesu nowotworowego w obrębie dróg moczowych.
Krwinki białe, czyli leukocyty w prawidłowym osadzie moczu występują w ilości od 3 - 5 w polu widzenia (wpw), co odpowiada około 650000 - 3000000 leukocytów wydalanych na dobę u zdrowej osoby. Wzrost ilości wydalanych lekukocytów (leukocyturia, ropomocz) świadczy o zakażeniu układu moczowego.
Krwinki czerwone, czyli erytrocyty w moczu osób zdrowych występuje do 3 erytrocytów w polu widzenia (wpw), co odpowiada około 3 milionom na dobę. Krwinkomocz z krwinkami świeżymi jest charakterystyczny dla chorób cewki moczowej i pęcherza moczowego, natomiast natomiast z krwinkami wyługowanymi jest charakterystyczny dla chorób kłębkowych nerek.
Wałeczki to cylindryczne twory powstające w cewkach nerek zbudowane z białek, tłuszczu oraz elementów komórkowych. W prawidłowym osadzie moczu mogą się znajdować wyłącznie pojedyńcze wałeczki szkliste wydzielane przez cewki nerkowe. Każde inne wałeczki świadczą o istniejącej patologii. Wałeczki leukocytarne mogą świadczyć o odmiedniczkowym zapaleniem nerek a wałeczki erytrocytarne o kłębkowym zapaleniu nerek.
Składniki mineralne to związki mineralne, które mogą być wykrywane w postaci kryształów lub bezpostaciowego osadu. Szczególne znaczenie ma określanie osadu mineralnego w kamicy nerkowej w celu ustalenia budowy złogów.
Drobnoustroje w prawidłowym moczu nie występują, a wykrywane w nim bakterie lub grzyby mogą być wynikiem zanieczyszczenia próbki lub wskazywać na istniejące zakażenie układu moczowego.
Co może zafałszować wynik badania ogólnego moczu
- zanieczyszczony detergentem pojemnik
- obecność glukozy w pojemniku (np. w słoiku po miodzie)
- obecność składników mineralnych na ściankach pojemnika, w przypadku jego wygotowywania
- zażywanie sulfonamidów może wskazywać fałszywie obecność w moczu urobilinogenu
- duże dawki witaminy C mogą nie wykazywać obecności urobilinogen i glukozy w moczu
- niektóre leki mogą wskazywać obecność bilirubiny w moczu, której w moczu nie ma
- zanieczyszczenie wydzieliną z pochwy - bakterie, śluz, nabłonki