Przyczyny niepłodności męskiej

Spis treści

1. Czynniki środowiskowe niepłodności męskiej
2. Radioterapia i chemioterapia
3. Zaburzenia hormonalne w niepłodności męskiej
4. Przeciwciała przeciwplemnikowe
5. Zakażenia a niepłodność męska
6. Wady prowadzące do niepłodności męskiej
7. Nowotwory a niepłodność
8. Choroby ogólnoustrojowe
9. Narkotyki i leki prowadzące do niepłodności
10. Czynniki genetyczne niepłodności męskiej
11. Problemy seksualne
12. Styl życia a niepłodność męska

Czynniki środowiskowe niepłodności męskiej

Substancje chemiczne
Czynnikami ryzyka dla spermatogenezy jest między innymi ekspozycja na pestycydy oraz organiczne środki chemiczne.

 

Metale ciężkie
Nawet śladowe ilości metali ciężkich (ołów, kadm, arszenik) w nasieniu hamują czynność enzymów zawartych w akrosomie i mogą toksycznie wpływać na spermatogenezę.

Radioterapia i chemioterapia

Radioterapia i chemioterapia prowadzą zazwyczaj do zmian płodności. Uszkodzenie jąder po napromieniowaniu jest na ogół trwałe, chociaż czasami obserwuje się częściowy nawrót spermatogenezy po kilku latach. Przed ewentualnym naświetlaniem lub leczeniem chemioterapeutycznym warto Zamrozić nasienie przed poddaniem gonad działaniu chemioterapeutyków czy napromieniowaniu, gdyż w późniejszym czasie będzie można dokonać zapłodnienie za pomocą techniki ICSI i posiadanie potomstwa, bez względu na stałą azoospermię.

Zaburzenia hormonalne w niepłodności męskiej

Niedobory gonadotropin objawiają się opóźnionym lub zahamowanym dojrzewaniem, oraz zmniejszoną potencją seksualną, azoospermią lub oligospermią.

Podwzgórzowy niedobór GnKJH
Zespół Kallmanna spowodowany zaburzeniem migracji neuronów, położonych przy opuszce węchowej do podwzgórza, na skutek defektu genu Kal-1 objawia się opóźnionym dojrzewaniem lub jego brakiem, któremu towarzyszy anosmią lub hipoosmia.

Niewydolność przysadki
Choroby przysadki mózgowej (gruczolak przysadki, zawałem, lub uraz) często wiążą się z niedoborem gonadotropin, któremu towarzyszy hipogonadyzm oraz niepłodność.

Przeciwciała przeciwplemnikowe

Zaburzenia autoimmunologiczne wiążą się z obecnością przeciwciał w nasieniu i/lub w surowicy krwi, przeciwko różnym elementom plemników takim jak główka, część pośrednia lub witka. Przeciwciała skierowane przeciwko nasieniu są odpowiedzialne za około 6-7% przypadków niepłodności męskiej i mogą powodować zlepianie się plemników czyli ich aglutynację, zmniejszoną ich żywotność i ruchliwość, gorsze przenikanie przez śluz szyjkowy i hamowanie połączenia plemnika z jajem. Przeciwciała przeciwplemnikowe mogą być obecne w nasieniu mężczyzny lub w śluzie szyjkowym kobiety.

Zakażenia a niepłodność męska

W wyniku zakażeń przenoszonych drogą płciową, wywołanych głównie przez Chlamydia trachomatis lub Mycoplasma hominis może dojść do rozwoju powikłań co może spowodować trwałą niepłodność. Również zakażenia innymi bakteriami może doprowadzić do dojrzewania nieprawidłowych plemników.

Stany zapalne jąder i najądrzy spowodowane wniknięciem czynnika infekcyjnego (np. Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Chlamydia trachomatis, Ureaplasma uraelyticum) po wyleczniu mogą doprowadzić do włóknienia, co powoduje zmniejszanie się a w konsekwencji zanik jąder doprowadzając do niepłodności.

Zapalenie gruczołu krokowego (prostatitis) i pęcherzyków nasiennych (vesiculitis) może uniemożliwić odbywanie stosunków płciowych, a ponadto prowadzi do niekorzystnych zmian w nasieniu, w znacznym stopniu obniżających zdolność plemników do zapłodnienia .

Przebycie po okresie dojrzewania zapalenia jąder, związanego ze świnką może spowodować azospermię lub oligospermii. Natomiast zapalenie jąder do którego dojdzie w następstwie przebycia rzeżączki lub gruźlicy może prowadzić do całkowitego zaniku funkcji jąder.

Wady prowadzące do niepłodności męskiej

Wady wrodzone

Przyczyną niepłodności mogą być wrodzone wady, z których najczęściej obserwuje się:

• anorchizm - wrodzony brak jąder
• monorchizm - wrodzony brak jednego jądra
• dysgenezje jąder - nieprawidłowe funkcjonowanie jąder zarówno pod ich zdolności do wytwarzania prawidłowych plemników
• wnętrostwo (criptorchismus)- umiejscowienie jądra poza moszną. Im dłużej jądra pozostają poza workiem mosznowym, tym większe jest zagrożenie dla procesu spermatogenezy.
• wrodzony wodniak jądra hydrocele testis) - nagromadzenie płynu surowiczego pomiędzy osłonkami jądr

Wady nabyte jąder

Przyczyną niepłodności mogą być również wady nabyte, do których dochodzi w wyniku różnych przyczyn. Najczęściej obserwuje się:

• nabyty wodniak jądra - nagromadzenie płynu surowiczego pomiędzy osłonkami jądra jest najczęściej wynikiem stanów zapalnych jąder
• zmniejszenie objętości i zanik jądra (hypoplasia et atrophia testis) najczęściej związany jest ze stanami zapalnymi jądra
• nowotwory jąder
  

Wady wrodzone prącia

Przyczyną niepłodności mogą być również wady w budowie prącia, s których najczęściej występuje:

• stulejka (phimosis) – stan w którym dochodzi do zrośnięcie się napletka z żołędzią, co może zaburzać prawidłowy wytrysk nasienia
• krótkie wędzidełko (frenulum breve) – zbyt krótkie wędzidełko łączące napletek z zewnętrznym ujściem cewki moczowej może uniemożliwiać odbycie prawidłowego stosunku płciowego powodując ból i ewentualne krwawienie jeśli dojdzie do naderwania wędzidełka
• wierzchniactwo (epispadiasis) –stan w któym ujście zewnętrzne cewki moczowej znajduje się na grzbietowej powierzchni prącia lub na żołędzi
• spodziectwo (hypospadiasis) –stan w któym ujście zewnętrzne cewki moczowej znajduje się na brzusznej powierzchni prącia.
  

Wady wrodzone i nabyte dróg wyprowadzających nasienie

Przyczyną niepłodności mogą być również wady dróg wyprowadzających nasienie, z których najczęściej występuje:

• jednostronny lub obustronny, wrodzony brak nasieniowodów - wada dróg wyprowadzających nasienie najczęściej występująca u chorych na mukowiscydozę
• zespół Younga - zaburzenie rozwojowe polegające na brak ruchu witki plemnika
• wodniak powrózka nasiennego (hydrocele funiculi spermatici)- nagromadzenie płynu surowiczego pomiędzy częściowo zrośniętymi blaszkami wyrostka pochwowego otrzewnej
• żylaki powrózka nasiennego (varicocele) - Dotyczą około 20% wszystkich mężczyzn oraz od 25% do 40% mężczyzn niepłodnych. Żylaki powrózka nasiennego mogą pogarszać jakość plemników oraz zmniejszają płodność u mężczyzn. Najprawdopodobniej dochodzi do tego w wyniku ocieplenia jąder przez zalegającą w nadmiarze krew w żylakach, która doprowadza do zaburzeń budowy i ruchliwości plemników oraz może również blokować enzymy akrosomalne uniemożliwiając w ten sposób zapłodnienie.

Nowotwory a niepłodność

Niektóre nowotwory narządów płciowych męskich w szczególności rak jądra, naciekając jądra zaburzają jego funkcje plemnikotwórcze.

Choroby ogólnoustrojowe

Ciężkie choroby ogólnoustrojowe często prowadzą do niedożywienia organizmu, spadku masy ciała i, co za tym idzie, do obniżenia jakości nasienia. W przebiegu cukrzycy, stwardnienia rozsianego, urazów rdzenia kręgowego czy innych schorzeń pęcherza moczowego często dochodzi do wstecznego wytrysku lub jego braku. Zaburzenia czynności tarczycy albo nadnerczy mogą mieć pośredni wpływ na płodność. U mężczyz z przewlekłym zapaleniu gruczołu krokowego plemniki mogą być mniej ruchliwe i mogą być przyczyną niepłodności.

Zaburzenia płodności obserwuje się również w przewlekłym zapaleniu nerek, niedokrwistości, gruźlicy, chorobach trzustki czy wątroby.

Narkotyki i leki prowadzące do niepłodności

Wiele leków wpływa na płodność mężczyny. Leki zmniejszające płodność mężczyzny to: cymetydyna, sulfasalazyna, kolchicyna, metadon, metotreksat, fenytoina, kortykosteroidy, spironolakton oraz tiorydazyna. Leki cytotoksyczne takie jak busulfan, chlorambucil czy cyklofosfamid stosowane w terapii nowotwórów niszcząc komórki nowotworowe jednocześnie niszczą komórki plemnikotwórcze oraz plemniki. Wysokie dawki glikokorykosteroidów poprzez supresję gonadotropin zaburzają produkcję plemników.

Wiele środków stosowanych w leczeniu nadciśnienia i leków psychotropowych może również niekorzystnie wpływać na funkcje seksualne mężczyzny. Leki stosowane w terapi chorób zapalnych jelita grubego (np. salazopiryna) negatywnie wpływa na nabłonek plemnikotwórczy.

Substancje narkotyczne (kokaina, marihuana) w czasie ich stosowania zmniejszając ilość i jakość plemników, podobnie jak alkohol.

Spermatogenezę silnie hamują sterydy anaboliczne używane w celu rozbudowy mięśni, dlatego warto unikać niepotrzebnego ich stosowania.

Czynniki genetyczne niepłodności męskiej

Częstą przyczyną azospermii jest Częstą przyczyną azoospermii jest aneuploidia polegająca na nieprawidłowym zestawie chromosomów.

Zespól Klinefeltera (47XXY) jest najpowszechniejszą nieprawidłowością chromosomalną u mężczyzn charakteryzującą się częściowym brakiem dojrzewania a u osobników dorosłych czemu towarzyszy niepłodność i ginekomastia.

W przypadku mo-zaicyzmu (46 XY/47XXY) dochodzi do azoospermia i rozwoju atroficznych jąder (małe jądra).

Problemy seksualne

Około 1% niepłodności mężczyzn wynika z trudności związanych z samym stosunkiem płciowym, czy jego techniką. Często są one związane z przedwczesnym wytrysk, bolesnym wzwodem. Do czynników odpowiedzialnym za niepłodność należy również częstość zbliżeń seksualnych, popęd obojga partnerów oraz czynniki związane najczęściej ze stresem.

Ejakulacja wsteczna to zaburzenie polegające na wytrysku nasienia do pęcherza moczowego, który może być spowodowany przebytymy zabiegami chirurgicznymi w okolicy pęcherza, cukrzycą a także stosowanie niektórych leków.

Styl życia a niepłodność męska

• Stres może zmniejszać spermatogenezę i liczbę plemników
• Palenie tytoniu zmniejsza ruchliwość plemników i skraca czas ich przeżycia.
• Otyłość oraz zbyt intensywne ćwiczenia wytrzymałościowe ograniczają produkcję plemników.
• Dieta uboga w selen i cynk zwiększa ryzyko niepłodności.
• Zbyt wysoka temperatura moszny jest odpowiedzialna za niską jakość nasienia u osób poruszających się na wózku inwalidzkim oraz bardzo otyłych.