Tabletki antykoncepcyjne

1. Rodzaje doustnych tabletek antykoncepcyjnych
2. Zasady przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych
3. Ważne informacje dotyczące tabletek antykoncepcyjnych
4. Co zrobić gdy nie przyjęto tabletki antykoncepcyjnej
5. Przeciwwskazania do doustnej antykoncepcji hormonalnej
6. Działania niepożądane doustnej antykoncepcji
7. Powikłania stosowania tabletek antykoncepcyjnych
8. Zalety stosowania tabletek antykoncepcyjnych hormonalnych
9. Wady tabletek antykoncepcyjnych
10. Interakcje związane ze stosowaniem tabletek antykoncepcyjnych
11. Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych doustnych hormonalnych

Przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych to jedna najskuteczniejszych, odwracalnych metod zapobiegających ciąży. Polega ona na przyjmowaniu preparatów zawierających związki pochodne żeńskim hormonom płciowym: estrogenom i progesteronowi, których przyjmowanie pozwala wywołać stan bezpłodności, taki jak w czasie ciąży i okresie karmienia piersią. Mechanizm działania tabletek hormonalnych jest złożony i polega na:

• hamowaniu owulacji (jajeczkowania)
• zmianie charakteru śluzu szyjkowego (mała ilość i duża gęstość), co utrudnia ruch plemników
• modyfikowaniu funkcji jajowodów w wyniku obniżenia ich kurczliwości
• hamowaniu wzrostu endometrium (błony śluzowej macicy)

Przed zastosowaniem tej metody konieczne jest badanie ginekologiczne, badanie gruczołów piersiowych, wykonanie cytologii, ocena czynności wątroby i układu krzepnięcia, ocena profilu lipidowego krwi, pomiar ciśnienia tętniczego. W czasie stosowania antykoncepcji hormonalnej należy systematycznie przeprowadzać badania kontrolne. Pierwsze powinno zostać wykonane 3 miesiące po rozpoczęciu przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych, następne co 6 - 12 miesięcy.

Rodzaje doustnych tabletek antykoncepcyjnych

W latach 60' i 70' doustne tabletki antykoncepcyjne zawierały około trzykrotnie większe dawki estrogenów i około dziesięciokrotnie większe dawki progesteronu niż w latach 80'. Obecnie dzięki mniejszej zawartości hormonów w tabletkach prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych jest mniejsze niż w przypadku preparatów stosowanych przed 30 laty. W zależności od stężenia hormonów oraz ich proporcji w tabletkach, obecnie stosuje się:

• preparaty 1-fazowe - Przyjmuje się środki zawierające stałe połączenie estrogenu z progestagenem (nie ma zmian dawek w zależności od dnia cyklu). Tabletki takie zaczynamy przyjmować pierwszego (do trzeciego) dnia cyklu i stosujemy następujący schemat: 21 dni przyjmowania tabletek, 7 dni przerwy podczas których występuje krwawienie z odstawienia itd. Zaleca się przyjmować tabletki wieczorem. W czasie 7-dniowej przerwy może nie dojść do krwawienia (na ogół nie świadczy to o wystąpieniu ciąży) ale przed ponownym zastosowaniem tabletek konieczne jest pewne wykluczenie ciąży.
• preparaty 2-fazowe - Przyjmuje się środki zawierające w pierwszej fazie tylko estrogen, zaś w drugiej estrogen z progestagenem. Po zakończeniu przyjmowaniu tabletek następuje 7 dni przerwy podczas których następuje miesiączka.
• preparaty 3-fazowe - Przyjmuje się środki o różnych, zmodyfikowanych dawkach estrogenów i progestagenów w trzech różnych fazach cyklu miesięcznego (faza pomiesiączkowa, okołoowulacyjna, lutealna).
  

Zasady przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych

• Pierwszą tabletkę, pierwszego opakowania należy przyjąć pierwszego dnia miesiączki, czyli pierwszego dnia krwawienia (dopiero wtedy, gdy pojawi się krwawienie). W rzadkich przypadkach  pierwsze opakowanie można rozpocząć od 2 do 5 dnia miesiączki, jednak wówczas należy stosować dodatkowe środki antykoncepcyjne w  pierwszych 7 dniach stosowania leku.
• Każdą kolejną tabletkę należy przyjmować regularnie przez 21 dni, najlepiej aby zażywana była zawsze o tej samej godzinie (3-4 godziny różnice w przyjęciu tabletki nie zmieniają jej skuteczności) aż do skończenia danego opakowania. Każde pominięcie tabletki lub wydłużenie przerwy pomiędzy kolejnymi opakowaniami zwiększa ryzyko wystąpienia owulacji, zapłodnienia oraz ciąży.
• Po zakończeniu opakowania należy zrobić 7 dni przerwy w których nie przyjmuje się tabletek. W tym czasie powinno wystąpić krwawienie z odstawienia, przypominającego miesiączkę, wywołanego zaprzestaniem przyjmowania leku.  Krwawienie to nie jest miesiączka, gdyż mechanizm krwawienia jest inny od krwawienia miesiączkowego. Najczęściej pojawia się w 2-3 dniu po przyjęciu ostatniej tabletki i może nie zakończyć się przed rozpoczęciem kolejnego opakowania.
• Po 7 dniach przerwy należy rozpocząć kolejne opakowanie, nawet jeśli krwawienie nie wystąpiło lub trwa nadal.
• Przerwę pomiędzy kolejnymi opakowaniami w zależności od potrzeb  można skrócić bądź też można nie robić jej wcale, unikając w ten sposób krwawienia z odstawienia. Należy pamiętać, aby przerwa nie była dłuższa niż 7 dni.
• Każde opakowanie jest oznakowanie dniami tygodnia i powinno być zawsze rozpoczynane w ten sam dzień. Przykładowo, jeżeli miesiączka rozpoczęła się np. we wtorek,  wówczas należy zażyć tabletkę oznaczoną tym właśnie dniem tygodnia a następnie codziennie przyjmować kolejne tabletki z kolejnych dni zgodnie z kierunkiem strzałek na opakowaniu. Postępując w ten sposób kolejne opakowanie, o ile przerwa trwałą 7 dni, rozpoczyna się również we wtorek. 
  

Ważne informacje dotyczące tabletek antykoncepcyjnych

• Jeśli pierwsze opakowanie zostało rozpoczęte pierwszego dnia miesiączki, wówczas pełna antykoncepcja występuje od pierwszego dnia przyjmowania tabletek.
• Jeśli pierwsze opakowanie zostało rozpoczęte później niż pierwszego dnia miesiączki, wówczas pełna antykoncepcja występuje od ósmego dnia przyjmowania tabletek, a przez 7 pierwszych dni należy stosować dodatkowe metody antykoncepcyjne (środki mechaniczne, chemiczne).
• Działanie antykoncepcyjne występuje również w przerwie między dwoma  opakowaniami, pod warunkiem, że następne opakowanie zostało rozpoczęte nie później niż 8 dnia po zakończeniu poprzedniego opakowania.
• Przedłużenie przerwy pomiędzy opakowaniami nawet o jeden dzień prowadzi do drastycznego spadku skuteczności antykoncepcyjnej preparatu i może dojść do zapłodnienia jeśli w ciągu ostatnich dni doszło do stosunku.
• Jeśli przed upływem 3-4h od przyjęcia tabletki doszło do wymiotów czy silnej biegunki wówczas istnieje ryzyko, iż tabletka nie zdążyła się wchłonąć. Należy wówczas do końca opakowania zabezpieczać się dodatkowo innymi sposobami. Nie należy przyjmować kolejnej tabletki tak jak w przypadku jej pominięcia.
• Zażywanie innych leków może wpływać na osłabienie działania antykoncepcyjnego i należy stosować dodatkowe metody antykoncepcyjne.
• Aby zmniejszyć ewentualne  skutki uboczne takie jak nudności, zwiększony apetyt czy  bóle głowy najepiej jest przyjmować tabletki w godzinach wieczornych.
• Nie należy samodzielnie odstawiać tabletek przed zakończeniem opakowania.

Co zrobić gdy nie przyjęto tabletki antykoncepcyjnej

Jeżeli zapomniałaś przyjąć tabletkę to policz ile czasu minęło od godziny o której zazwyczaj bierzesz tabletki (tabletki należy codziennie przyjmować najlepiej o tej samej porze:

• Jeżeli minęło mniej niż 12 godzin – przyjmij  natychmiast pominiętą pigułkę, a kolejną o normalnej porze, nawet jeśli będzie to oznaczało przyjęcie 2 tabletek w jednym dniu. Skuteczność antykoncepcyjna jest zachowana.
• Jeżeli minęło więcej niż 12 godzin – przyjmij pominiętą pigułkę i w zwykłym terminie następną, nawet jeśli oznacza to zażycie jednego dnia dwóch tabletek, a następnie należy kontynuować zażywanie kolejnych tabletek.
  
  Jeżeli pominięcie tabletki nastąpi ło w ostatnim tygodniu ich przyjmowania opakowania można przyjąć zapomnianą tabletkę,  następnie zrobić 7 dniową przerwę w której należy stosować dodatkowe zabezpieczenie, a w ósmym dniu rozpocząć kolejne, nowe opakowanie.
  
  Jeżeli okres poprzedzający nie przyjęcie tabletki  wynosi minimum 7 dni regularnego ich stosowania, wówczas ochrona antykoncepcyjna zostaje zachowana, w innym przypadku należy stosować dodatkowe zabezpieczenie.
• Jeżeli wymiotowałaś do 3 godzin od przyjęcia ostatniej pigułki lub wystąpiła u Ciebie silna biegunka to należy przypuszczać, że tabletka nie uległa wchłonięciu; powinnaś wtedy zażyć kolejną pigułkę.

Przeciwwskazania do doustnej antykoncepcji hormonalnej

• ciąża
• choroby układu krążenia - choroba zatorowo-zakrzepowa, ciężkie nadciśnienie tętnicze, stan po przebytym zawale, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia krzepnięcia
• udar mózgowy
• choroby układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie rodzinnym
• choroby wątroby (zapalenie wątroby)
• nowotwory estrogenozależne np. rak sutka
• długotrwałe unieruchomienie
• kobiety powyżej 35 roku życia i palące więcej niż10 papierosów dziennie
• otyłość dużego stopnia
• niedokrwistość sierpowata
• toczeń rumieniowaty

Działania niepożądane doustnej antykoncepcji

Do najczęściej występujących objawów niepożądanych, na które skarżą się kobiety stosujące doustne środki antykoncepcyjne należą:

• obrzmienie i bolesność piersi (skutek działania estrogenów)
• nudności, wymioty, wzdęcia (skutek działania estrogenów)
• upławy (skutek działania estrogenów)
• ostuda - żółtobrunatne plamy na twarzy (skutek działania estrogenów)
• nadwrażliwość na światło i kłopoty z noszeniem szkieł kontaktowych (skutek działania estrogenów)
• przyrost masy ciała w wyniku zatrzymania wody w organizmie (skutek działania estrogenów)
• przyrost masy ciała w wyniku nadmiernego apetytu (skutek działania progestagenów)
• utrata libido (skutek działania progestagenów)
• suchość pochwy (skutek działania progestagenów
• depresja (skutek działania progestagenów)
• trądzik, nadmierne owłosienie (skutek działania progestagenów)
• przetłuszczanie włosów (skutek działania progestagenów)
• bóle głowy (skutek działania estrogenów)
• kurcze nóg
• podwyższenie wartości ciśnienia tętniczego
  

Powikłania stosowania tabletek antykoncepcyjnych

• choroby układu krążenia: choroba zakrzepowa, choroby naczyń wieńcowych, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu
• żółtaczka - Bardzo rzadko w ciągu 2-3 tygodni od chwili rozpoczęcia stosowania tabletek hormonalnych może dojść do rozwoju żółtaczki, która ustępuje z chwilą zaprzestania dalszego przyjmowania tabletek. Po okresie około 3 miesięcy, jeżeli testy oceniające czynność wątroby są prawidłowe można ponownie rozpocząć przyjmowanie tabletek.
• polekowy brak miesiączki

Wykazano zwiększenie występowania raka szyjki macicy, szczególnie u młodych kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne. Fakt ten nie jest związany z działaniem tabletek, a ze zwiększeniem częstości współżycia, co bardziej naraża na czynniki potencjalnie rakotwórcze (np. zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV).

Zalety stosowania tabletek antykoncepcyjnych hormonalnych

• bardzo dobry, odwracalny efekt antykoncepcyjny a po odstawieniu tabletek płodność powraca najczęściej już w następnym cyklu, a często prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest nawet wyższe niż zwykle
• zmniejszenie lub likwidacja objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (efektywniej działa tabletka jednofazowa)
• zmniejszają dolegliwości bólowe, zapobiegają niedokrwistości poprzez zmniejszenie utraty krwi podczas miesiączki
•  zmniejszenie częstości występowania zapaleń przydatków, ciąż pozamacicznych
• łagodzą dolegliwości związane z endometriozą
•  zmniejszenie częstości występowania raka trzonu macicy o 50% i raka jajnika o 40%
• zmniejszają ryzyko rozwoju mięśniaków macicy o 30%
• zmniejszają ryzyko rozwoju torbieli jajnika
• poprawa zmian dysplastycznych
• zmniejszenie o 60% częstości osteoporozy
• pomagają w terapii przeciwtrądzikowej - tabletki z większą zawartością estrogenów
• skuteczność preparatów 2-fazowych i 3-fazowych jest taka sama jak preparatów 1-fazowych
  

Wady tabletek antykoncepcyjnych

• niektóre kobiety tracą ochotę na sex, co najprawdopodobniej jest to spowodowane niewłaściwym doborem preparatu ze zbyt wysoką dawką gestagenu lub zbyt niską estrogenu
• zbyt mała dawka estrogenów w tabletce może powodować przedłużające się krwawienie (nawet do 3 tygodni po rozpoczęciu ich przyjmowania)
• nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową
  

Interakcje związane ze stosowaniem tabletek antykoncepcyjnych

• leki stosowane w leczeniu epilepsji (barbiturany, fenytoina, piramidon), niektóre antybiotyki (ryfampicyna, tetracykliny, ampicylina), leki przeciwgrzybicze (gryzeofluwina), a także środki moczopędne (spironolakton) i mocne środki uspakajające zmniejszają skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych;

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych doustnych hormonalnych

•  skuteczność tej metody jest bardzo wysoka; wskaźnik Pearl'a wynosi 0,2 - 3