Kształtowanie zachowań żywieniowych dziecka

Spis treści

1. Co to są zachowania żywieniowe?
2. Apetyt, głód, sytość...
3. Dlaczego pokarm smakuje dziecku?
4. Urozmaicamy dietę niemowlęcia...
5. Kiedy trzeba zacząć podawać niemowlęciu pokarmy uzupełniające?
6. Zakończenie

Wielokrotnie rodzice zadają sobie pytanie, jak mogą zapewnić swojemu dziecku zdrowie. Bardzo istotną rolę spełnia tutaj prawidłowe odżywianie i ukształtowanie – już od najmłodszych lat życia – właściwych zachowań żywieniowych dziecka. 

Co to są zachowania żywieniowe?

Przez zachowania żywieniowe rozumiemy sposób postępowania zmierzający
do zdobycia pożywienia. Proces ten jest bardzo skomplikowany – wpływają na niego zarówno geny, hormony i różnego rodzaju przemiany zachodzące w organizmie człowieka, jak i uwarunkowania kulturowe oraz wiedza na temat np. wartości pożywienia. W kolejnych latach naszego życia poznajemy wartości odżywcze poszczególnych pokarmów, uczymy się, co jest dla nas zdrowe, a co nie. Niemowlę czy też małe dziecko oczywiście nie ma takiego bagażu doświadczeń. Wybierając pożywienie dziecko kieruje się walorami smakowymi, zapachowymi, kolorystyką i wyglądem pokarmu. Dlatego bardzo ważna jest dbałość o to, aby wartość odżywcza jedzenia współgrała z jego estetycznym, „atrakcyjnym" dla dziecka wyglądem, zapachem i smakiem.

Apetyt, głód, sytość...

Na co dzień zachowania żywieniowe opisujemy przy pomocy kilku prostych pojęć. Najważniejsze spośród nich to apetyt, głód i sytość. Apetyt oznacza chęć spożycia pokarmu. Jego przeciwieństwem jest sytość, czyli uczucie zaspokojenia apetytu. Mianem głodu określamy przykre wrażenia, uczucie konieczności jak najszybszego spożycia pokarmu. Przedstawiciele środowiska medycznego podkreślają, że zachowania żywieniowe są w znacznej mierze kształtowane przez rodzinę i środowisko, w którym żyjemy. Ważne jest, jak odżywia się mama dziecka podczas ciąży i karmienia piersią. Ważne jest również, jakich nawyków żywieniowych maleństwo nabierze w okresie niemowlęcym i we wczesnym dzieciństwie. Zazwyczaj lubimy te potrawy, do których przywykaliśmy od najmłodszych lat.

Nie mniej istotne są warunki cywilizacyjne. Głód zaspokajamy bowiem zależnie od dostępności określonych pokarmów. Jeśli natomiast nie podejmujemy poważnego wysiłku fizycznego, łatwiej jest się nam nasycić.

Dlaczego pokarm smakuje dziecku?

Zachowania żywieniowe są również kształtowane przez zdolność odczuwania smaku, zapachu, wyglądu pożywienia. Odczuwanie smaku jest związane z pobudzeniem przez substancje chemiczne, zawarte w pożywieniu, receptorów smakowych umieszczonych na języku i w innych miejscach części jamy ustnej i gardła. Rozróżniamy smaki podstawowe:

• słodki
• słony
• kwaśny
• gorzki

Zapach natomiast odczuwamy wtedy, gdy substancje chemiczne pobudzają receptory węchowe w jamie nosowej. Na doznania smakowe wpływają różne cechy pokarmu, także np. jego kolor, lepkość, temperatura, konsystencja.
Narządy zmysłów nowo narodzonego dziecka nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Z najnowszych badań medycznych wynika jednak, że smak pokarmów spożywanych przez kobietę w ciąży przenika do płynu owodniowego, połykanego przez jej dziecko. A zatem maleństwo już w życiu łonowym uczy się pierwszych doznań smakowych.

Również mleko matki zawiera kombinacje smaków, charakterystycznych dla
spożywanych przez nią pokarmów. Karmione naturalnie niemowlę wyczuwa te smaki, reagując na nie zmianą zachowania. Wczesne doznania smakowe, wyssane z mlekiem matki, mogą spowodować, że dziecko będzie w przyszłości chętnie spożywać pokarmy o takich samych walorach smakowych.

Wszystkie niemowlęta preferują smak słodki, unikając gorzkiego. Dlatego
wprowadzając pokarmy gorzkie, takie jak warzywa zielone, rodzice powinni dać swojemu dziecku pewien czas na naukę, poznanie i polubienie nowego smaku.

Urozmaicamy dietę niemowlęcia...

Sposób wzbogacania jadłospisu maleństwa kształtuje jego odczucia smakowe. W Polsce najczęściej podajemy dziecku najpierw gęsty przecierowy sok z jabłek lub marchwi, a następnie zupę jarzynową z kleikiem ryżowym i masłem. Potem wprowadzamy gotowane mięso i żółtko jaja.
Czy niemowlę zaakceptuje kolejny, nowy posiłek? Dzięki przeprowadzanym
obserwacjom wiemy, że niezmiernie istotne są tutaj doświadczenia dziecka. Cztero- i pięciomiesięczne maluchy różnie reagowały na podanie zupy z mięsem – zależnie od tego, czy wcześniej przez 9 dni podawano im purée marchwiowe, ziemniaczane czy z mieszanych jarzyn. Podobnie jeśli niemowlę było wcześniej pojone sokiem z marchwi, o wiele szybciej przyzwyczajało się do spożywania przecieru z tego warzywa. Zalecenia dietetyczne dla niemowląt i małych dzieci opracowane przez Amerykańską Akademię Pediatryczną w 1994 r. zwracają szczególną uwagę na urozmaicanie posiłków oraz kierowanie się apetytem dziecka. W pierwszych miesiącach życia pokarm kobiecy jest jedynym pokarmem dla dziecka. Jednak od 5. miesiąca życia niemowlę odczuwa potrzebę stopniowej nauki i czerpania radości z nowych pokarmów w swoim codziennym jadłospisie.

Kiedy trzeba zacząć podawać niemowlęciu pokarmy uzupełniające?

Najważniejszym wskazaniem do rozszerzania diety jest „gotowość" dziecka do rozpoczęcia tego nowego etapu życia – jest ona znacznie ważniejsza niż wiek dziecka. Gotowość zależy od indywidualnego tempa wzrostu niemowlęcia, jego potrzeb żywieniowych oraz tempa dojrzewania fizycznego i psychicznego. Zdrowe niemowlę w wieku ok. 6 tygodni ma już rozwiniętą zdolność samoregulacji przyjmowania posiłków – akceptacji lub odrzucenia posiłku. Wraz z upływem kolejnych miesięcy życia dziecko rozwijające się prawidłowo, tzn. podnoszące głowę, siadające, zaczynające posługiwać się rączkami wykazuje również naturalną gotowość do jedzenia posiłków o urozmaiconej konsystencji.

Gdy rodzice już rozpoczęli podawanie nowych pokarmów, powinni bacznie
obserwować zachowanie dziecka, aby uniknąć zarówno przekarmiania, jak i niedożywienia niemowlęcia. Niedostateczny przyrost masy ciała, niezadowolenie po jedzeniu, wkładanie rączek do ust mogą oznaczać, że dziecko jest po posiłku głodne. Z kolei zaciskanie ust, odwracanie głowy od łyżeczki czy odpychanie ręki osoby karmiącej wskazują na sytość.
Wśród bardzo istotnych czynników wpływających na kształtowanie zachowań
żywieniowych warto wymienić postawę rodziców odnośnie karmienia dowolnego, czyli na żądanie. Tradycyjnie ścierają się tu ze sobą dwa poglądy: czy należy karmić wtedy, kiedy dziecko tego pragnie, czy też trzeba wybrać określone pory dnia. Jesteśmy zdania, że częstsze posiłki w ciągu dnia są bardziej korzystne w kontekście uwalniania insuliny
z komórek trzustki. Dzięki temu unikamy również ryzyka dużych wahań dobowych poziomu cukru we krwi, a tym samym rozwoju otyłości.

Zakończenie

Jeśli od najmłodszych lat rodzice odżywiają dziecko w sposób prawidłowy, urozmaicają jego dietę o pełnowartościowe składniki odżywcze, dbają, aby otrzymywało odpowiednie ilości np. białka, tłuszczów, węglowodanów i witamin – kształtują pozytywne zachowania żywieniowe swojego dziecka. Niemowlę, poznając właściwe zachowania żywieniowe i stosując je w dalszym, dorosłym życiu, ma szansę jak najdłużej cieszyć się zdrowiem i pełnią sił witalnych.

Dr inż. Anna Stolarczyk
Specjalista w dziedzinie żywienia. Kierownik Poradni Dietetycznej w Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka". Ekspert współpracujący z Akademią Gerber.

Dr n. med. Piotr Socha
Pediatra w Klinice Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka". Ekspert współpracujący z Akademią Gerber.