Jaki faktor SPF dla kogo i kiedy?

Spis treści

1. Wskazania do stosowania blokerów
2. Zasady stosowania kremów z filtrem
3. Preparaty wodoodporne
4. Dodatkowe informacje o faktorach
5. Faktory określające stopień ochrony przed promieniami UVA
6. Metody oznaczania współczynnika ochrony anty-UVA
7. Czy krem chroni także przed UVA

W przypadku wysokich faktorów w granicach SPF 60 w zasadzie większe znaczenie ma ilość blokowanych przez takie kremy promieni UVB aniżeli długość czasu przebywania na słońcu bez groźby poparzeń jaką zapewnia nam wysokość faktora SPF 60. W końcu przeliczając to faktor SPF 60 pozwala nam przebywać na słońcu przez 15 godzin, a przecież tyle nie trwa nawet dzień. Stopień ochrony wyższy o 0,5 % jaki gwarantują nam te kremy jest mimo wszystko istotny zwłaszcza dla osób o nadwrażliwej skórze, nie tolerującej słońca.

Wskazania do stosowania blokerów

Sytuacje i przypadki osób, które koniecznie powinny chronić skórę zwłaszcza podczas opalania tzw. blokerami (Kremy te powinny koniecznie zapewniać także ochronę anty-UVA, gdyż wiele z tych przypadków to zwiększone ryzyko wystąpienia reakcji fotouczulających, za co odpowiedzialne jest właśnie promieniowanie UVA.)

Osoby zażywające leki lub stosujące kosmetyki zawierające substancje fotouczulające
Niektóre spośród tych substancji wymienione zostały w tabeli w jednym z wcześniejszych tekstów. Skupię się jednak na kilku pozycjach z tej tabeli.

• Wiele kobiet jest zaniepokojonych jak to jest w przypadku tabletek antykoncepcyjnych. Podczas przyjmowania tabletek hormonalnych istnieje zwiększone ryzyko pojawienia się nieregularnych przebarwień skóry. Jednym z czynników aktywujących proces melanogenezy czyli proces produkcji barwnika skóry-melaniny jest działanie gruczołów płciowych, ponieważ tabletki działają na poziomie hormonalnym i wpływają na pracę gruczołów płciowych w związku z tym mogą zaburzać proces melanogenezy czego efektem są właśnie ciemniejsze plamy na skórze, pojawiające się pod wpływem słońca. Oczywiście polega to na tym, że istnieje zwiększone ryzyko, a więc plamy mogą się pojawić, ale i nie muszą, jednak warto się jednak zabezpieczyć, gdyż potem walka z takimi plamami jest bardzo trudna i nigdy już nie można pozbyć się ich całkowicie. Osoby zażywające tabletki antykoncepcyjne mogą przebywać na słońcu, ale z umiarem i zawsze chronione kremami o wysokiej protekcji (blokery), zwłaszcza szczególnie trzeba chronić twarz.
• osoby używające maści lub leków doustnych na bazie kwasu retinowego (tretinoiny) i jego pochodnych powinny zawsze chronić twarz tzw. blokerami i raczej unikać opalania. Jeśli chodzi o retinol i kwasy AHA i BHA - kuracje silnymi kwasami nie powinny być przeprowadzane w okresie letnim, gdyż skóra staje się po takim zabiegu delikatniejsza i jest bardziej wrażliwa na działanie promieni słonecznych. Preparaty z niskimi stężeniami kwasów lub z retinolem stosowane samodzielnie w domu, można używać z umiarkowaną częstotliwością także i latem, ale stosujemy je tylko na noc i w połączeniu z efektywną, codzienną ochroną skóry za pomocą kremów z filtrami conajmniej SPF 15. Jeśli planujemy wyjazd wakacyjny, zwłaszcza do krajów o cieplejszym klimacie, wiemy, że będziemy często przebywać na słońcu, wówczas dla bezpieczeństwa lepiej odstawić produkty z kwasami i retinolem. Nie trzeba odczekiwać jakiegoś specjalnego okresu, wystarczy tylko zawsze chronić twarz kremami o faktorach minimum SPF 20 i powyżej. I jeszcze jedna uwaga, może trochę nie związana z tematem, kremy z kwasami można używać razem z samoopalaczem, najlepiej jednak nie w tym samym czasie, a już zwłaszcza nie nakładać kremu z kwasami w krótkim czasie po użyciu samoopalacza. W dużej mierze zależy to od cech naszej skóry, używanie kremów z kwasami może spowodować, że uzyskany efekt opalenizny będzie nieco szybciej znikał ze skóry, jedni to wyraźnie odczuwają , inni nie widzą żadnej różnicy, zależy to od szybkości odnowy naszego naskórka, co jest cechą indywidulaną, u jednych proces odnowy naskórka zachodzi szybciej u innych wolniej. Poza możliwym efektem szybszego znikania opalenizny, nie ma żadnych innych przeciwwskazań w łączeniu kremów z kwasami z samoopalaczem.
• Ciemniejsze plamy mogą pojawić się w miejscach gdzie została nałożona jedna z substancji fotouczulających, tak jest np. w przypadku substancji zapachowych. Dlatego idąc na plażę lepiej nie stosować perfum lub wód toaletowych i to nawet tych bez alkoholu, gdyż problemem są związki zapachowe głównie olejki eteryczne, a nie sam alkohol.

Kobiety w ciąży
Powody są takie same jak w przypadku tabletek antykocepcyjnych czyli możliwość wystąpienia trwałych, przebarwień skóry.

Osoby chore na tarczycę, nerki lub serce
W zasadzie można by ten punkt zaklasyfikować do punktu pierwszego, gdyż powodem są zażywane w przypadku tych chorób leki fotouczulające.

Jeśli dotyczą nas problemy z rozszerzonymi naczynkami na twarzy i ciele.

Osoby wyjeżdżające do krajów o cieplejszym klimacie.

Osoby chore na trądzik
W przypadku rozległego trądziku oraz trądziku różowatego.

Fotouczulenie
Osoby uczulone na słońce, o nadwrażliwej na promieniowanie słoneczne skórze.

Rak skóry
Osoby o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka skóry, o czym dokładnie pisałam w poprzedniej części, dla przypomnienia podaję raz jeszcze:

• Osoby mające więcej feomelaniny czyli charakteryzujące się jasną karnacją, skłonnością do występowania piegów i włosami o rudawym zabarwieniu. U tych osób występuje większe ryzyko powstawania raka skóry po wpływem promieniowania UV, dlatego, że feomelanina pod wpływem promieniowania UV ulega rozkładowi i w wyniku tego powstają produkty o właściwościach mutagennych czyli sprzyjających tworzeniu zmian nowotworowych w skórze.
• Osoby, których członkowie najbliższej rodziny chorowali na czerniaka., co wynika ze skłonności genetycznych.
• Osoby o licznych (powyżej 50) znamionach, pieprzykach i przebarwieniach na skórze.
• Osoby z dużymi znamionami wrodzonymi, których średnica przekracza 2 cm.
• Osoby, które doświadczyły trzy lub więcej oparzeń słonecznych II stopnia (z tworzeniem pęcherzyków) przed upływem 20 roku życia.
• Osoby często wystawiające się na działanie promieni słonecznych bez żadnego zabezpieczenia oraz często opalające się w solarium.

Natomiast pozostałe osoby nie zaliczające się do powyżej wymienionej grupy zwiększonego ryzyka na początku opalania powinny sięgnąć po kremy o faktorze minimum SPF 30, oczywiście mogą także użyć wyższych faktorów, a potem ewentualnie można zmniejszyć faktor do wartości SPF 15. Należy tylko pamiętać by nigdy podczas opalania nie schodzić poniżej SPF 15. Jeśli chodzi o twarz to w przypadku opalania raczej radziłabym pozostać przy wyższej ochronie conajmniej SPF 20.

Zaś jeśli chodzi o kremy ochronne do codziennego użytku najlepiej jest gdy posiadają faktor SPF 15, jest to wystarczająca codzienna ochrona. Ewentualnie może to być także faktor SPF 10, oczywiście kremy te muszą także zawierać filtry anty- UVA. Natomiast, gdy większą część dnia spędzamy na słońcu, zwłaszcza latem lub należymy do osób o zwiększonym stopniu ryzyka wystąpienia niekorzystnych efektów działania słońca np. przebarwień, uczuleń, to lepiej jest sięgnąć po preparaty ochronne o wyższym stopniu ochrony w granicach SPF 30.

Zasady stosowania kremów z filtrem

Dobór określonego faktora to jedno, druga ważna sprawa to umiejętne nakładanie i przestrzeganie kilku zasad zwłaszcza podczas opalania. W innym przypadku może się okazać, że krem o faktorze SPF 60 nieumiejętnie zastosowany będzie nas chronił słabiej niż krem o faktorze SPF 30, stosowany z uwzględnieniem poniższych wskazówek.

1. Pierwsza zasada, o której już dokładnie była mowa to obfite nakładanie kremu z filtrami.
2. Podczas opalania należy powtarzać nakładanie kremu, najlepiej co 2-3 godziny. Preparaty ochronne ścierają się , zmywają podczas przebywania w wodzie, a niektóre z filtrów są bardziej wrażliwe na słońce i ulegają rozkładowi, poza tym przebywając na słońcu pocimy się bardziej intensywnie. Nawet po użyciu kremu wodoodpornego po każdej kąpieli należy posmarować się ponownie.
3. Preparat z filtrami należy aplikować na skórę conajmniej 20 minut przed wyjściem na słońce.
4. Zawsze trzeba sprawdzać datę ważności kremu z filtrami, ich maksymalny czas ważności to około 3 lata oraz nie używać preparatów ochronnych z zeszłego roku, zwłaszcza jeśli często mieliśmy je ze sobą na plaży lub w nasłonecznionych miejscach.

Preparaty wodoodporne

Należy się jeszcze jedno wyjaśnienie- znaczenie hasła wodoodporny. Promienie słoneczne przenikają także przez wodę i to na wiele metrów w głąb wody, dlatego jeśli lubimy pływać i przebywać często w wodzie lub też zamierzamy uprawiać intensywnie sport co wiąże się ze zwiększoną potliwością warto zwrócić uwagę czy wybrany przez nas krem z filtrami jest jednocześnie wodoodporny. Produkt wodoodporny nie oznacza jednak, że jesteśmy bezpiecznie chronieni po wielu kąpielach i długim przebywaniu w wodzie. Można się czasem spotkać z informacją na opakowaniu, że dany produkt z filtrami chroni nawet przez 6 godzin spędzonych w wodzie. Nie jest to prawdą, takie produkty nie istnieją. Krem wodoodporny oznacza, że chroni on nas skutecznie przed promieniami UV podczas 40-80 minut przebywania w wodzie, po tym czasie warstwa kremu zostaje już częściowo zmyta i trzeba powtórzyć aplikację kremu.

Na produktach zagranicznych można się spotkać z dwoma określeniami wodoodporności:

• "water-proof" lub "very water resistant" oznacza to, że taki produkt chroni nas skutecznie przez 80 minut przebywania w wodzie,
• "water - resistant" oznacza , że preparat zapewnia ochronę przed promieniami UV podczas 40 minut przebywania w wodzie.

Tak więc nawet w przypadku produktów wodoodpornych nadal aktualna jest zasada, że co 2-3 godziny, a już zwłaszcza po kąpieli powinny być one nakładane na skórę ponownie.

Tym bardziej, że w zależności od kraju istnieją różne metody i przepisy dotyczące określania wodoodporności produktów ochronnych. Przykładowo w USA wartość współczynnika SPF produktu wodoodpornego jest określana po 40 czy 80 minutach przebywania w wodzie, zaś niektóre kraje przyzwalają na 50 % redukcji zdolności ochronnych emulsji z filtrami po pobycie w wodzie.

Dodatkowe informacje o faktorach

• Faktory się nie sumują, to znaczy jeśli przykładowo nakładamy krem o faktorze SPF 15 i podkład SPF 8, to nie znaczy, że ogólna ochrona skóry wynosi SPF 23. Owszem stosowanie dwóch produktów zawierających filtry wmacnia skuteczność ochrony przed promieniami UV, jednak nie można dokładnie określić ostatecznej wysokości tej ochrony. Dlatego jeśli potrzebujemy ochrony o wartości SPF 30 to powinniśmy szukać produktów oferujących konkretnie taką wartość faktora. Natomiast nakładając nawet dwa produkty z filtrami traktujemy, że jesteśmy chronieni na tyle wysoko na ile wskazuje najwyższa wartość jednego z faktorów dwóch zastosowanych produktów czyli wracając do podanego przykładu będzie to ochrona odpowiadająca wartości SPF 15.
• Kremy pielęgnacyjne na dzień, na których brak jest jakichkolwiek wzmianek, że chronią przed promieniami słonecznymi, nie gwarantują żadnej ochrony przed słońcem.
• Kremy pielęgnacyjne na dzień, na których podana jest wzmianka, że chronią przed promieniami słonecznymi, ale nie jest podana dokładna wartość faktora SPF, chronią tylko w stopniu odpowiadającym wysokości nie większej niż SPF 4, nie są więc zbyt skuteczne.

Faktory określające stopień ochrony przed promieniami UVA

Faktor SPF określający stopień ochrony przed UVB istnieje już od dawna, natomiast dopiero w latach 90 zajęto się opracowaniem sposobów badania skuteczności filtrów w paśmie UVA, kiedy dowiedziano się więcej na temat właściwości promieniowania UVA i zrozumiano potrzebę ochrony także przed tym rodzajem - jak się okazało bardzo szkodliwych - promieni UV.

Istnieje kilka metod oznaczania faktorów dla UVA, jednak nadal nie znaleziono jednej, idealnej metody oceniającej ochronne działanie filtrów anty-UVA. Każda z tych metod ma swoje wady i zalety. Trudności w określeniu stopnia ochrony filtrów UVA wynikają z cech promieniowania UVA, bowiem niekorzystne efekty jego działania nie są widoczne od razu, tak jak to jest w przypadku promieni UVB.

Z tego względu, po pierwsze tylko na niewielu produktach ochronnych podane są faktory dla UVA, a po drugie często podane są jednocześnie na tym samym preparacie dwa różne faktory przy, których stoją dwie inne liczby. Wynika to z tego, że faktory te wyznaczane są dwiema różnymi metodami i nie są równoznaczne tak jak to było z różnymi symbolami faktorów dla UVB, które zawsze można było interpretować tak samo np. IP 15 = SPF 15.

Zdarza się też, że zamiast symbolu faktora napisany jest po prostu skrót UVA przy którym umieszczona jest liczba oznaczająca wartość ochrony przeciw temu typowi promieniowania, jednak wtedy dość trudno zinterpretować podaną wartość liczbową, nie znając metody jakiej użyto do jej oznaczenia. Mimo wszystko jest to i tak pomocne, gdyż daje peność, że krem zawiera filtry chroniące przed zakresem UVA.

Metody oznaczania współczynnika ochrony anty-UVA

Metody zwane fachowo "in vivo" polegające na przeprowadzaniu testów na ochotnikach, a więc bezpośrednio na ludzkiej skórze. Metody te są oparte na pomiarze pigmentacji lub rumienia wywołanego pod wpływem promieni UVA. Faktory oznaczane tymi metodami są najczęściej spotykane.

1. IPD (Immediate Pigment Darkening) W metodzie tej określa się efekty działania promieni UVA na skórę po 60 sekundach po zakończeniu ekspozycji na to promieniowanie. Faktor IPD jest to stosunek ilości promieniowania UVA potrzebnej do wywołania widocznej reakcji na skórze chronionej i niechronionej kremem z filtrem anty-UVA. Wartość faktora IPD interpretuje się następująco: IPD = 100 oznacza 100 % ochrony przed UVA, niższe wartości IPD oznaczają odpowiednio niższą ochronę. W praktyce nigdy nie spotkamy się z wartością IPD = 100. Obecnie dostępne filtry anty-UVA chronią maksymalnie w 80-90 %, wyższa ochrona jest nieosiągalna.
2. PPD (Peristent Pigment Darkening) W tej metodzie efekty działania promieni UVA na skórę odczytuje się po 2 do 24 godzin po zakończeniu naświetlania, kiedy to nasilenie pigmentacji powodowanej działaniem UVA jest już ustabilizowane. Wartość faktora PPD jest to stosunek ilości promieniowania UVA potrzebnej do wywołania widocznej reakcji na skórze chronionej i niechronionej kremem z filtrem anty-UVA. Faktor PPD informuje ile razy zmniejszyła się dawka promieniowania UVA absorbowana przez skórę, przykładowo PPD = 7 oznacza, że do skóry wnika 7 razy mniej energii promieniowania UVA
3. PFA lub PF (Protection Factor UV-A) Metoda oparta na jednostce MRD (Minimal Response Dose) czyli najmniejszej dawce promieniowania UVA, która jest potrzebna do wywołania minimalnego rumienia lub pigmentacji skóry. Jednostka MRD to odpowiednik jednostki MED dla promieniowania UVB. Reakcja skóry jest odczytywana po 22-24 godzinach po zakończeniu naświetlania. Współczynnik PF jest to stosunek MRD dla skóry chronionej filtrem anty-UVA do MRD dla skóry niechronionej filtrem.
4. Dawniej stosowano jeszcze jedną metodę PPF (Phototoxic Protection Factor). W tej metodzie skórę ochotników poddawano działaniu 8-metoksypsoralenu - substancji podnoszącej sztucznie wrażliwość skóry na promieniowanie UVA. Psoraleny to związki uzyskiwane z niektórych roślin np. z dziurawca, selera, również olejek bergamotowy zawiera związek będący psoralenem tzw.bergapten. Działanie tych związków polega na uwrażliwieniu skóry na promienie słoneczne, dzięki czemu skóra szybciej nabiera ciemnej barwy, gdyż pobudzają one produkcję melaniny. Związki te okazały się jednak bardzo szkodliwe, mają one działanie fototoksyczne wywołujące podrażnienie skóry oraz co gorsze rakotwórcze, dlatego też ta metoda została zupełnie wycofana.

Metody tzw. " in vitro" czyli oparte na testach przeprowadzanych w warunkach laboratoryjnych, nie bezpośrednio na skórze ludzkiej. W metodach tych mierzy się za pomocą specjalnych urządzeń stopień pochłaniania i blokowania promieni UVA przez dany filtr anty-UVA.

1. Australijska norma AS/NZS 2604.1993
2. Boots Star Rating System - ta metoda stosowana jest na przykład w Anglii. Na produktach ochronnych oprócz faktora SPF istnieje jeszcze oznaczenie gwiazdkowe, ilość gwiazdek wskazuje na stopień ochrony przed UVA, im więcej gwiazdek tym skuteczniejsza ochrona.
3. Broad Spectrum Rating
4. Metoda APP- UV-A Protection Percentage

Metody "in vitro" mają jednak orientacyjny charakter i zwykle stanowią uzupełnienie metod przeprowadzanych bezpośrednio na ludzkiej skórze.

Metody oznaczania faktorów dla UVA będą na pewno z czasem udoskonalane, podobnie jest z samymi filtrami chroniącymi w zakresie UVA, nie jest ich jeszcze zbyt wiele, wciąż poszukuje się nowych i bardziej skutecznych.

Czy krem chroni także przed UVA

Jeśli na kremie podano tylko faktor SPF jak można się przekonać czy krem ten chroni także przed UVA?

Pozostaje nam tylko zwrócić uwagę czy w opisie na opakowaniu lub w składzie chemicznym wymienione zostały oprócz filtrów przeciw UVB także nazwy skutecznych filtrów chroniących przed UVA. Raczej nie radzę polegać tylko na informacjach podanych przez producenta typu "chroni przed UVA i UVB".

Jakich nazw mamy szukać oraz dokładnie na temat właściwości filtrów anty-UV o tym już w kolejnych częściach.

I jeszcze na koniec jedno wyjaśnienie odnośnie zagranicznych kosmetyków z filtrami. Na kosmetykach ochronnych dostępnych przykładowo w USA nie znajdziemy oznaczeń i wartości faktorów dla UVA.

W Europie i Japonii preparaty ochronne z filtrami są traktowane według przepisów jako kosmetyki, natomiast w Australii i USA podlegają one bardziej restrykcyjnym przepisom, są bowiem traktowane jako farmaceutyki, które są ogólnie dostępne i sprzedawane w każdym markecie. Z tego powodu na przykład w USA każdy preparat czy to typowy do opalania czy też krem pielęgnacyjny lub podkład zawierający filtry, posiada na opakowaniu osobną pozycję o nazwie " Active Ingredients", w której wypisane są m.in. nazwy substancji pełniących rolę filtrów oraz ich stężenie procentowe (%). Reszta składników chemicznych wypisana jest już osobno.

To jest przykładowy opis składu chemicznego na opakowaniu jednego z kremów ochronnych dostępnych w USA.

• Active Ingredients: Titanium Dioxide 9.1%
• Inactive Ingredients: Water, C12-15 Alkyl Benzoate, Neopentyl Glycol Dioctanoate, Glycerin, Potassium Cetyl Phosphate, Isopropyl C12-15 Pareth-9 Carboxylate, Cetyl Alcohol, Phenoxyethanol, Steareth-21, Tocopherol, Calcium Pantothenate, Camellia Oleiferia Extract, Panthenol, BHT, Neopentyl Glycol Diisostearate, Aluminum Hydroxide, Iron Hydroxide, Steareth-2, Stearic Acid, Trimethylolpropane Triethylhexanoate, Acrylate/C10-30 Alkyl Acrylate Crosspolymer, Disodium EDTA, Carbomer, Butylene Glycol, Triethanolamine, Butylparaben, Methylparaben, Isobutylparaben, Isopropylparaben

Dzięki temu, mimo, że w USA na kremach ochronnych raczej nie spotkamy oznaczenia wartości faktorów dla UVA, to jednak łatwo się można zorientować czy dany krem zawiera jeden z filtrów chroniących także w zakresie UVA, a na podstawie jego stężenia % możemy - co prawda niezbyt dokładnie - określić czy ta ochrona jest w miarę skuteczna. Jest to i tak duże ułatwienie, gdyż w Polsce także większość preparatów ma podany tylko faktor SPF na podstawie wysokości którego wiemy na pewno, że krem chroni nas przed promieniami UVB, natomiast żeby się przekonać o obecności skutecznych filtrów anty-UVA trzeba wczytywać się w listę dość skomplikowanych nazw chemicznych. W dodatku w przypadku filtrów mineralnych nie jest to tak jednoznaczne, gdyż mogą one także spełniać inną rolę w masie kosmetyku aniżeli tylko rolę filtru ochronnego. Natomiast w przypadku kosmetyków amerykańskich jeśli nazwa titanium dioxide - dwutlenek tytanu występuje w liście " Active Ingredients" mamy wtedy pewność, że pełni on rolę skutecznego filtru i jest użyty w wystarczającej ilości. W następnej części po omówieniu rodzaju filtrów ochronnych postaram się podać metodę, która choć w pewnym stopniu ułatwi nam poszukiwanie skutecznego kremu ochronnego.