Zakażenie Helicobacter pylori

1. Historia odkrycia H. pylori
2. Rozprzestrzenienie zakażenia
3. Objawy zkażenia
4. Zakażenie H.pylorii a choroby górnej części przewodu pokarmowego
5. Sposoby leczenia infekcji

Helicobacter pylori (H. pylori) jest stosunkowo niedawno odkrytą bakterią, która osiedlając się w żołądku i dwunastnicy wpływa na występowanie wielu chorób, szczególnie górnej części przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa żołądka, choroba wrzodowa dwunastnicy, nowotwory żołądka). Usunięcie zakażenia pozwala na skuteczne wyleczenie niektórych z tych chorób. H.pylori to gram-ujemna bakteria o spiralnym kształcie i wielkości od 0,5 do 3 μm, zakończona kilkoma (2 do 6) pojedynczymi rzęskami (witkami). Bakteria ta osiedla się tylko na powierzchni błony śluzowej wyściełającej żołądek lub na błonie śluzowej dwunastnicy lub przełyku.

Poprzez wytwarzanie enzymu nazywanego ureazą, bakteria rozkłada mocznik do dwutlenku węgla i amoniaku przez co zobojętnia kwas żołądkowy i zapewnia sobie przeżycie w niekorzystnym środowisku. Oprócz ureazy bakteria wydziela również cytokosyną wakuolizującą, która uszkadza błonę śluzową uruchamiając miejscową reakcję zapalną z udziałem mechanizmów immunologicznych, które jednak nie są w stanie wyeliminować bakterii z błony śluzowej i dlatego przebywają one w żołądku bardzo długo.

Oznaczenie tego enzymu jest jedną z metod wyrkycia zakażenia bakterią.

Historia odkrycia H. pylori

Bakteria została odkryta w 1983 przez dwóch australijskich patologów z uniwersytetu w Perth, Barry'ego Marshalla i Robina Warrena, którzy za to odkrycie zostali w 2005 uhonorowani Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny. Z odkryciem wiąże się pewna anegdota. Początkowo badacze nie byli pewni co do działania szkodliwego bakterii. W tym celu Marshall wypił zawiesinę zawierającą hodowlę bakterii po czym wystąpiły u niego objawy ostrego zapalenia żołądka, co było ważnym dowodem na chorobotwórcze działanie H. pylori.

Rozprzestrzenienie zakażenia

Zakażenie H. pylori jest niezwykle rozpowszechnione. Ocenia się, że dotyczy ponad połowy ludzi na całym świecie. W Polsce częstość zakażenia jest wysoka, ocenia się ją na 60 - 80% całej populacji.

Do zakażenia dochodzi najczęściej we wczesnym dzieciństwie a zakażeniu sprzyja niedożywienie dziecka i niedobór w diecie witamin. Zakażenie bakterią następuje na drodze pokarmowej, najczęściej poprzez spożywanie pokarmu brudnymi rękami a u małych dzieci może dojść do zakażenia drogą wymiany zabawek trzymanych uprzednio w ustach. H. pylori wydalony z kałem może długo przebywać w formie przetrwalnikowej w wodzie, mogąc również w ten sposób powodować zakażenie.

Zakażenie H. pylori zawsze powoduje zmiany zapalne w błonie śluzowej żołądka w jego dolnej części, które często obejmują górną część żołądka i opuszkę dwunastnicy. U niktórych osób dochodzi do powstawania nadżerek i owrzodzeń, a u znikomej liczbie osób rozwija się rak lub chłoniak żołądka.

Objawy zkażenia

Zakażenie H. pylori jest zazwyczaj bezobjawowe i nie powoduje objawów chorobowych. U około 10% zakażonych osób zakażenie objawia się ostrym stanem zapalnym żołądka, które jednak szybko ustępuje, chociaż bakteria osiedla się na stałe na błonie śluzowej żołądka.

Zakażenie H.pylorii a choroby górnej części przewodu pokarmowego

Zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy- Zakażenie H. pylori powodując stan zapalny błony śluzowej żółądka może doprowadzić do zaniku błony śluzowej (zapalenia zanikowego). Nasilone zapalenie może powodować ubytki błony śluzowej nazywane nadżerkami lub nawet być przyczyną krwotoku (zapalenie krwotoczne).

Choroba wrzodowa dwunastnicy- Zakażenie H. pylori występuje u ponad 95% chorych z z chorobą wrzodową dwunastnicy a po skutecznym leczniu choroba prawie całkowiecie ustępuje. Choroba wrzodowa dwunastnicy praktycznie zawze jest wskazaniem do leczenia zakażenia H. pylori.

Choroba wrzodowa żołądka- Zakażenie H. pylori występuje u 65- 80% chorych na owrzodzenie żołądka. Choroba wrzodowa żołądka praktycznie zawze jest wskazaniem do leczenia zakażenia H. pylori.

Rak żołądka- U osób zakażonych H. pylori wzrasta ryzyka rozwoju raka żołądka, dlatego H. pylori uznano za czynnik o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Mimo iż zakażenie H. pylori zwiększa zyzyko rozwoju raka żoładka, to jednak ryzyko to jest ciągle niskie i nie zaleca się leczenia przeciwbakteryjnego u każdej zakażonej osoby w celu zapobiegania rozwoju raka.

Chłoniak żołądka - Przewlekłe zapalenie żołądka w przebiegu infekcji H. pylori jest czynnikiem ryzyka rozwoju szczególnej odmiany nowotworu układu chłonnego o umiejscowieniu w żołądku, tzw. chłoniaka MALT (tkanki chłonnej związanej z błonami śluzowymi). Chłoniak MALT jest wskazniem do leczenia zakażenia, z czym wiąże się możliwość cofania się choroby.

Choroba Menetriera- Jest to ciężka postać zapalenia żołądka, przebiegająca z przerostem fałdów żołądkowych, a po wyleczeniu infekcji niemal u wszystkich chorych dochodzi do całkowitego ustąpienia zmian.

Rozpoznawanie zakażenia

Zakażenie można stwierdzić za pomocą wielu metod inwazyjnych, któe wymagają pobrania materiału do badania przy pomocy endoskopu i nieinwazyjnych, w których pobieranym materiałem jest krew, ślina, kał lub wydychane powietrze. Poszczególne badania różnią się od siebie czułością, czasem potrzebnym na otrzymaniem wyniku oraz stopniem uciążliwości dla badanego. Żaden test nie daje 100% pewności rozpoznania zakażenia.

Testy inwazyjne (wykonywane na wycinkach):

• test ureazowy (lub CLO test) - Świeżo pobrany wycinek błony śluzowej umieszcza się na małej płytce nasączonej mocznikiem, który w przypadku obecność enzymu - ureazy jest rozkłądany na mocznik i amoniak, co powoduje zmianę zabarwienia płytki na kolor czerwony. Wynik otrzymuje się po kilkudziesięciu minutach.
• badanie histologiczne wycinków - Wycinki po odpowiednim zabarwieniu są oglądane pod mikroskopem przez histopatologa, który może rozpoznać zakażenie H.pylorii oraz może ocenić stan zapalenia błony śłuzowej.
• badania mikrobiologiczne (posiewy)- Fragmenty błony śluzowej umieszcza się na pożywkach a po kilku dniach ocenia się wzrost bakterii. Badanie to najczęściej wkonuje się aby poznaćwrażliwość bakterii na antybiotyki..

Testy nieinwazyjne:

• test oddechowy - Po spożyciu posiłku zawierającego specjalnie zankowany mocznik, ocenia się powietrze wydechowe choroge. Jeśli występuje zakażenie, to za pomocą ureazy bakteria rozłoży mocznik na amoniak i dwutlenek węgla, który później jest wykrywany przez specjalną aparaturę w powietrzu wydychanym.
• badania serologiczne krwi - Zakażenie H. pylori powoduje powstanie w organiźmie przeciwciał, które można stwierdzić w pobranej próbce krwi żylnej lub włośniczkowej.
• testy molekularne - Polegają na znalezieniu fragmentów DNA za pomocą specjalnych metod z wycinka z żołądka, śliny a nawet kału.

W Polsce najczęściej dla wykrywania H. pylori stosuje się test ureazowy, badanie histologiczne oraz testy serologiczne. Ważną zasadą jest wykonywanie testów sprawdzających wyniki leczenia nie wcześniej niż po 4 tygodniach po zakończeniu leczenia.

Sposoby leczenia infekcji

Zakażenie H. pylori leczy się za pomocą antybiotyków, a leczenie jest skuteczne tylko przy zastosowaniu kilku leków jednocześnie. Najwększą skuteczność uzyskuje się przy następującym leczniu:

• inhibitor pompy protonowej + klarytromycyna + amoksycylina (lub metronidazol) przez 2 tygodnie
• inhibitor pompy protonowej + preparat bizmutu + metronidazol + tetracyklina przez 1-2 tygodnie
• ranitydyna z cytrynianem bizmutu + klarytromycyna + amoksycylina (lub metronidazol, tetracyklina) przez 2 tygodnie
  

Wyleczenie (eradykacja) można uzyskać tylko u 80-90% zakażonych osób. W przypadku nieskuteczności pierwszego leczenia stosuje się następnie inny zestaw leków albo dobiera antybiotyki na podstawie antybiogramu posiewu wycinka pobranego z żołądka.