Wartości referencyjne badań laboratoryjnych

Udając się do lekarza z wynikami analizy krwi czy moczu zadajemy sobie nieraz pytanie czy wyniki są prawidłowe i jakie będą miały znaczenie dla rozpoznania choroby lub ewentualnego leczenia. Zadajemy sobie pytanie czy wyniki są prawidłowe, czyli czy mieszczą się w zakresie wartości normalnych lub inaczej referencyjnych.

Pojęcie wartości normalnych jest pojęciem statystycznym, obejmującym 95% badanej populacji ludzi zdrowych. Oznacza to, że 5 osób na 100 badanych uznawanych za całkowicie zdrowych, może mieć wynik danego parametru powyżej lub poniżej zakresu wartości prawidłowych. A zatem z góry zakłada się, że wśród osób zdrowych 2.5% może mieć wyniki niższe a 2.5% wyższe od zakresu wartości referencyjnych. Jak widać, norma jest pojęciem statystycznym i nie istnieją wyraźne granice tzw. wartości prawidłowych. Dlatego też niezwykle ważną rzeczą przy ocenie pojedynczego wyniku jest jego łączna ocena ze wszystkimi danymi na temat pacjenta (jego dolegliwości, stwierdzane w badaniu lekarskim objawy, wyniki badań obrazowych itd.).

Dodatkowo wyniki badań laboratoryjnych mieszczące się w granicach normy w określonych warunkach mogą znajdować się poza takimi granicami ustalonymi w innych warunkach. Wiele spośród parametrów, jakie badamy we krwi i moczu, wykazuje zależność od płci i wieku jak również od pory dnia (dobowe wahania w wydzielaniu niektórych hormonów), czasu jaki upłynął od ostatniego posiłku (stan na czczo lub po posiłku) lub stanów fizjologicznych organizmu (inne wartości niektórych parametrów u kobiet w ciąży). Aby tego uniknąć, ustala się wartości normalne (referencyjne) dla możliwie jednorodnych pod względem jakiejś cechy grup osób. Dlatego wyodrębniono grupy według wieku, płci, rasy bądź grupy etnicznej. Takie grupy są nazywane grupami referencyjnymi, a każda charakteryzuje się właściwym dla niej zakresem normy (wartości referencyjnych).

Wartości normalne (wartości referencyjne) zależne są również od :

• metody badań laboratoryjnych, jaką zastosujemy do oznaczenia danego parametru
• błędu w precyzji pomiaru, jaki nieuchronnie wiąże się z daną metodą
• pracowni wykonującej badanie i przyjętych w tej pracowni warunków pobierania i przechowywania krwi, moczu i innych materiałów biologicznych przeznaczonych do badań.

W wyniku powyższych warunków, w różnych laboratoriach ustala się różne zakresy wartości referencyjnych, dlatego też ważne aby laboratorium w jasny sposób podało zakresy wartości referencyjnych określone w swoich warunkach, których znajomość pozwala na ocenę pojedynczych wyników i stwierdzenie (z określonym stopniem prawdopodobieństwa), że wynik jest prawidłowy albo patologiczny.

Należy jeszcze pamiętać o tym, aby otrzymane wyniki były przedstawione w tych samych jednostkach. Np. wiele glukometrów podaje wynik w mg% podczas gdy laboratoria analityczne w mmol/l. Podobny problem dotyczy takich parametrów, jak stężenie cholesterolu czy kreatyniny we krwi oraz wielu innych.