Radioterapia po zabiegu chirurgicznym nowotworów układu nerwowego

Niezależnie od postępów w rozwoju leczenia chirurgicznego i chemioterapii, radioterapia nadal pozostaje ważną metodą w leczeniu miejscowym większości nowotworów.
Szczególny postęp techniczny w radioterapii dokonał się po wprowadzeniu nowoczesnej aparatury (przyspieszacze liniowe) oraz adaptacji metod diagnostyki obrazowej (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) do potrzeb precyzyjnego planowania leczenia. Rozwój radiobiologii, nauki o mechanizmach oddziaływania promieniowania jonizującego na tkanki nowotworowe i prawidłowe, umożliwił m. in. opracowanie racjonalnych metod frakcjonowania dawki promieniowania oraz programów leczenia skojarzonego.

Ostatnie postępy w radioterapii sugerują potrzebę powtórnej oceny miejsca i roli tej metody w skojarzonym postępowaniu terapeutycznym. Współczesne techniki obrazowania z zastosowaniem rezonansu magnetycznego (RM) i pozytronowej tomografii emisyjnej (PET), trójwymiarowe planowanie z wykorzystaniem technik komputerowych, modyfikacji wiązki i osłon indywidualnych, pozwoliły na znaczne zwiększenie precyzji radioterapii.

Radioterapię konformalną uzyskuje się przez użycie licznych pól napromieniania z osłonami pozwalającymi na ścisłe określenie objętości napromienianej. Obecnie istnieje wiele możliwości zastosowań alternatywnych do konwencjonalnego sposobu radioterapii, jak radioterapia stereotaktyczna lub intensywna modulacja wiązki. Stereotaktyczna radioterapia konformalna, z użyciem licznych niekoplanarnych (niewspółpłaszczyznowych) wiązek, znalazła zastosowanie jako użyteczna metoda leczenia dla wielu przypadków nowotworów mózgu. Pozwala ona na podanie wysoce jednorodnej dawki w rejonie guza, z ograniczeniem dawek w tkankach prawidłowych. Jest to szczególnie istotne w przypadkach dzieci z rozpoznaniem dobrze zróżnicowanych nowotworów mózgu, gdzie rokowanie jest często dobre, a stosowana terapia powinna nieść jak najmniejsze ryzyko późnych powikłań.

W radioterapii nowotworów mózgu bardzo ważne są właściwe techniki jej planowania i realizacji. Należy do nich sposób unieruchomienia pacjenta, odtwarzalność pól napromieniania, lokalizacja terenu napromienianego, precyzyjne planowanie i sama realizacja radioterapii.

Obecnie coraz szerzej znajdują zastosowanie przyspieszacze liniowe do radioterapii dynamicznej, z intensywną modulacją wiązki promieniowania, w której komputerowo sterowane są ruchy nastawienia aparatu, stołu terapeutycznego, kolimatora oraz ustawienia dynamicznych filtrów klinowych. W celu kontroli jakości radioterapii stosuje się system wizualizacji pola, pozwalający na kontrolę zachowania ustalonych warunków napromieniania podczas seansu terapeutycznego.

Leczenie skojarzone, obejmujące zabieg chirurgiczny, radioterapię i chemioterapię według programów terapeutycznych, pozwala na uzyskanie u dzieci chorych na nowotwory ośrodkowego układu nerwowego wieloletnich przeżyć liczących od 15-20 % (guzy pnia mózgu) do 80-90 % (gwiaździaki).

U dorosłych ze złośliwymi glejakami, skojarzone leczenie z zastosowaniem leczenia chirurgicznego, radioterapii i chemioterapii Temozolamidem może prowadzić do około 25 % całkowitych przeżyć 2-letnich.

Autor: prof. dr hab. n. med. Anna Skowrońska-Gardas