Czynniki ryzyka osteoporozy

Spis treści

1. Czynniki genetyczne i demograficzne
2. Czynniki hormonalne i prokreacyjne
3. Czynniki żywieniowe, środowiskowe, styl życia
4. Leki
5. Choroby

O zagrożeniu osteoporozą w dużej mierze decydują czynniki ryzyka czyli okoliczności wynikające z cech dziedzicznych i fizjologii naszego organizmu. Wczesne stwierdzenie zagrożenia nadmiernym zanikiem kostnym umożliwia wczesne rozpoczęcie profilaktyki a tym samym zapobiegnięcie rozwojowi osteroporozy. Wieloletnie badania wykazały, że najważniejszymi czynnikami ryzyka są:

Czynniki genetyczne i demograficzne

• wiek powyżej 65 lat - U obu obu płci, masa kostna zmniejsza się wraz z wiekiem
• płeć żeńska - U kobiet osteoporoza występuje znacznie częściej i wcześniej niż u mężczyzn co wiąże się z wcześniej występującą menopauzą u kobiet niż andropauzą u mężczyzn
• wątła budowa ciała- Im bardziej masywna budowa ciała tym mniejsze zagrożenie osteoporoza. Osoby o „drobnych kościach” są bardziej narażone na rozwój osteoporozy niż osoby o masywnej budowie ciała. Przy niskiej masie kości 5% ubytek może oznaczać przekroczenie tzw. progu złamania, natomiast u osoby o masywnych kościach pozostaje jeszcze znaczny margines bezpieczeństwa.
• osteoporoza u matki - skłonność do osteoporozy dziedziczymy po matce. Jeżeli nasza mama czy babcia miała osteoporozę, to jesteśmy na nią narażeni w większym stopniu od innych osób. Cechy genetyczne decydują w głównej mierze jaką osiągniemy masę szczytową kości, czy będziemy mieć wątłą czy też masywną budowę ciała.
• niska masy kostnej - Stwierdzenie w badaniu densytometrycznym (pomiar gęstości tkanki kostnej) ujemnego współczynnika T-score poniżej 2,5.
• rasa biała i żółta- Częściej chorują kobiety białe i żółte niż osoby rasy czarnej

Czynniki hormonalne i prokreacyjne

• menopauza u kobiet - Niedobór hormonów takich jak estradiol i progesteron zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Większe ryzyko osteoporozy występuje wtedy, gdy menopauza pojawia się niezależnie od przyczyny przed 45 rokiem życia lub przerwa w miesiączkach jest długa i trwa powyżej 6 miesięcy. W okresie menopauzy kobieta może tracić nawet 4-7% masy kostnej rocznie.
• kastracja chirurgiczna lub farmakologiczna - Ubytek masy kostnej może być szczególnie szybki po menopauzie pooperacyjnej u kobiet po zabiegach ginekologicznych, podczas których konieczne było usunięcie jajników.
• przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników
• zaburzenia miesiączkowania, hiperprolaktynemia
• pierwotny lub wtórny brak miesiączki
• nierodzenie
• hipogonadyzm

Czynniki żywieniowe, środowiskowe, styl życia

• niska podaż wapnia w diecie - Dieta pozbawiona wapnia doprowadza do obniżania się jego poziomu w surowicy krwi a to kolejno zmusza organizm do uwalniania wapnia z kości poprzez zmniejszanie jej masy. Utrzymywanie się tego procesu przez kilka lat jest jedną z przyczyn osteoporozy. Typowa polska dieta dostarcza średnio 600 mg wapnia na dobę podczas gdy optymalne spożycie dobowe wapnia u dorosłych powinno wynosić 1000 mg.
• mała dostępność do naturalnego światła słonecznego - Pod wpływem promieni słońca zwiększa się w skórze synteza ważnych dla kości witamin z grupy D.
• obniżona podaż witaminy D
• obniżona lub nadmierna podaż fosforanów
• niedobór lub nadmiar białka w diecie
• dieta wegetariańska ścisła
• nadmierna podaż sodu
• używki - Palenie tytoniu i picie alkoholu poprzez toksyczny wpływ na komórki kostne niekorzystnie wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową. Wskazany jest również umiar w piciu mocnej kawy.
• siedzący tryb życia- Aktywność fizyczna to stały bodziec dla narządu ruchu modelujący kości i nasilający obrót wapniem. Komórki kostne "są wrażliwe" na obciążenia mechaniczne i pod wpływem naprężeń budują kość, by im sprostać. Brak obciążeń ( np. długotrwałe leżenie w łóżku) powoduje niszczenie kości a w konsekwencji ich zaniki.

Leki

• glikokortykoidy - Wieloletnie stosowanie leków steroidowych (Encorton, Prednisolon) w dawce powyżej 6 mg co ma miejsce w leczeniu astmy lub leków przeciwpadaczkowych może powodować osteoporozę.
• leki przeciwpadaczkowe
• leki przeciwnowotworowe
• leki przeciwgruźlicze
• leki przeciwzakrzepowe
• tetracykliny
• leki alkalizujące sole glinu

Choroby

• choroby przewodu pokarmowego- nietolerancja laktozy, zespoły złego wchłaniania lub trawienia i poresekcyjne
• choroby nerek – moczówka fosforanowa, niewydolność nerek
• choroby endokrynologiczne – nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, nadczynność nadnerczy, niedoczynność tarczycy, cukrzyca
• choroby wrodzone tkanki łącznej – wrodzona łamliwość kości, zespół Ehlersa-Danlosa, hemocystynuria
• choroby układowe - szpiczak mnogi, białaczka szpikowa, chłoniak, raeumatoidalne zapalenie stawów

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy u mężczyzn są podobne jak u kobiet . U osób w wieku podeszłym kluczowym jest niedobór testosteronu. Wiadomo, że aż u 30 % młodych mężczyzn ze złamaniami trzonu kości udowej stwierdza się obniżony poziom tego hormonu. Większy niż u kobiet jest również niekorzystny wpływ palenia tytoniu, spożywania dużych ilości alkoholu, nadwagi oraz braku regularnej kontroli lekarskiej (mężczyźni rzadziej odwiedzają lekarza).