Czym jest otępienie
Otępienie definiuje się jako pogorszenie pamięci i co najmniej jeszcze jednej zdolności poznawczej, co prowadzi do upośledzenia funkcjonowania społecznego lub zawodowego. Istnieje ponad 100 przyczyn otępienia, przy czym choroba Alzheimera jest najczęstszą z nich. W jej przebiegu dochodzi do zniszczenia komórek mózgu. Początkowo charakteryzuje się utratą pamięci krótkotrwałej, trudnością ze znalezieniem właściwych słów i zmianami osobowości. W miarę postępu choroby zaznacza się stopniowe pogarszanie się funkcjonowania i pamięci długotrwałej, a także umiejętności czytania, rozumowania i porozumiewania się z innymi ludźmi.
Rozpowszechnienie choroby
Obecnie otępienie występuje u około 18 milionów ludzi na całym świecie - szacuje się, że liczba ta wzrośnie prawie dwukrotnie - do 34 milionów - do roku 2025.1 Prawdopodobieństwo pojawienia się którejś formy otępienia wzrasta od jednej na tysiąc osób w wieku poniżej 65 lat do jednej na 20 osób w wieku od 65 lat wzwyż. Po ukończeniu 80. roku życia prawdopodobieństwo rozwoju choroby wynosi jak jeden do pięciu, a po 85. roku życia - jak jeden do trzech.
W ciągu następnych 30, 40 lat częstość występowania choroby Alzheimera na świecie może ulec potrojeniu i w miarę zwiększania się liczby ludzi w podeszłym wieku. Tendencja do starzenia się populacji jest najbardziej widoczna w Europie, gdzie w roku 2050 mieszkać będzie siedem z 10 najstarszych populacji na świecie. Szacuje się, że 35 procent populacji europejskiej osiągnie do roku 2050 wiek 60 lat, wobec 20 procent w roku 2000.4 Obecnie w pięciu największych krajach Europy (Francji, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii) ponad 6 milionów ludzi choruje na chorobę Alzheimera, przy czym u połowy z nich schorzenie to pozostaje nierozpoznane.
Choroba Alzheimera występuje częściej u kobiet, głównie dlatego, że stanowią one większy odsetek starzejącej się populacji. Ogółem na każdych dwóch mężczyzn w wieku od 65 do 79 lat przypadają trzy kobiety, przy czym proporcja ta wzrasta z każdym dziesięcioleciem. Na każdego mężczyznę, który ukończył 80. rok życia, przypadają ponad dwie kobiety. Ponadto, kobiety są częściej opiekunkami chorych na chorobę Alzheimera - stanowiły 77 procent opiekunów uczestniczących w jednym z badań ankietowych.
Wpływ choroby Alzheimera na rodzinę/opiekunów
Psychologiczny, emocjonalny, społeczny i ekonomiczny wpływ choroby Alzheimera na osoby cierpiące na to schorzenie i ich rodziny jest ogromny. Krewni i przyjaciele chorych żyją w stanie obciążenia emocjonalnego i finansowego, a sami opiekunowie są narażeni na wysokie ryzyko fizycznych i psychicznych problemów zdrowotnych.5 Wśród opiekunów poddanych ostatnio badaniu ankietowemu we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Australii 77 procent stwierdziło, że opieka nad osobą z chorobą Alzheimera jest "męcząca," 66 procent - że jest "wymagająca", a 57 - uznało ją za "prowadzącą do depresji" ze względu na wiążące się z nią nieodzownie poświęcenie. 75 procent opiekunów przyznało się do tego, że nie są w stanie prowadzić życia towarzyskiego, a 63 procent - że z powodu braku czasu nie mogą sobie pozwolić na wyjazd na wakacje.
W tym samym badaniu stwierdzono, że 80 procent pacjentów z chorobą Alzheimera przebywa w domu, przy czym większością z nich opiekują się członkowie rodziny i przyjaciele.
Opieka w domu jest często podejmowana, aby jak najdłużej utrzymać funkcjonowanie chorych na otępienie i jak najbardziej odsunąć w czasie moment umieszczenia ich w placówce stałej opieki.5 W Europie może
istnieć kilka powodów preferencji dla zajmowania się pacjentem w domu:
- ograniczona liczba domów opieki,
- wysoki koszt takich placówek i uwarunkowania kulturowe,
- przedkładające pozostawianie starzejących się rodziców w domu, z rodziną
Skutki ekonomiczne
Przy liczbie ponad 6 milionów przypadków choroby Alzheimera, pięć największych państw europejskich ponosi duże i ciągle rosnące obciążenie ekonomiczne. Na przykład w Wielkiej Brytanii całkowity koszt bezpośredni tej choroby szacuje się na kwotę od 7,06 do 14,93 miliarda funtów rocznie.vii W porównaniu z udarem mózgu, chorobami serca i chorobami nowotworowymi, choroba Alzheimera jest podobnie kosztowna.
Istotnym problemem związanym z oszacowaniem kosztów choroby Alzheimera jest jednak obliczenie kosztów pośrednich (głównie chodzi tu o stratę czasu aktywności pacjentów i ich opiekunów oraz tzw. utraconą wartość związaną z przedwczesnym zgonem). Często trudno jest opiekunom dokładnie określić, ile czasu zajmuje im opieka nad bliską osobą, z dala od własnych zajęć, więc przypisanie określonej wartości pieniężnej tym szacunkom jest problematyczne.
Czynniki ryzyka
Chociaż dokładne przyczyny choroby Alzheimera są nieznane, do uznanych czynników ryzyka należą wiek, skłonności dziedziczne, płeć, poziom wykształcenia, uraz głowy, palenie papierosów, wysokie ciśnienie tętnicze i wysokie stężenie cholesterolu we krwi.
Objawy, rozpoznanie i postęp choroby
Choroba Alzheimera jest schorzeniem postępującym, na ogół zaczynającym się od łagodnych zaburzeń pamięci, a kończącym się na ciężkim upośledzeniu funkcji poznawczych i sprawności ogólnej, a także na istotnym zaniku tkanki mózgowej. Szybkość postępu choroby jest zmienna - chorzy żyją średnio osiem lat po pojawieniu się początkowych objawów, jednak czas trwania omawianego schorzenia może się wahać od lat trzech do dwudziestu.
Choroba Alzheimera rozpoczyna się powoli. Najczęstszym wczesnym objawem może być niewielkie pogorszenie pamięci. Na tym etapie mogą pojawiać się kłopoty z przypomnieniem sobie niedawnych zdarzeń lub nazwisk znajomych osób lub nazw przedmiotów, typowe może być też powtarzanie tych samych pytań podczas rozmowy. Może dojść do obniżenia zdolności do realizacji złożonych zadań z zakresu życia codziennego lub wiążących się z życiem towarzyskim, na przykład płacenia rachunków i zarządzania finansami lub planowania przyjęcia. Osoby w średnio zaawansowanym stadium choroby Alzheimera mogą zapominać, w jaki sposób wykonuje się proste czynności, takie jak mycie zębów lub czesanie włosów. Tracą zdolność do logicznego rozumowania. Zaczynają mieć problemy z prawidłowym ubraniem się bez nadzoru, z pamiętaniem imienia żony, męża, bądź też bezpośredniego opiekuna, albo też z posługiwaniem się przyborami toaletowymi. W miarę postępu choroby mogą tracić zdolność do zrozumiałego mówienia, potrzebować pomocy przy jedzeniu
i toalecie codziennej i tracić zdolność do samodzielnego chodzenia. Ostatecznie chory może stać się całkowicie uzależniony od opieki innej osoby.
Obecnie nie ma pojedynczego badania, które pozwoliłoby na rozpoznanie choroby Alzheimera. Jednakże można postawić diagnozę kliniczną z dokładnością nawet do 90 procent, dzięki zebraniu pełnego wywiadu chorobowego z udziałem bliskiego krewnego lub przyjaciela oraz dokładnemu zbadaniu pacjenta fizykalnie i psychiatrycznie.
Leczenie
Chociaż nie ma leku likwidującego chorobę Alzheimera, lekarze mogą pomóc w opanowaniu jej objawów. Do dostępnych leków wydawanych z przepisu lekarza należą inhibitory cholinesterazy i antagonista receptora N-metylo-D-asparaginowego (NMDA).xiv Do korzyści ze stosowania tych preparatów należy poprawa lub stabilizacja objawów poznawczych, czynnościowych lub behawioralnych choroby, bądź też mniejsze niż oczekiwane ich pogłębianie się. Wczesne rozpoznanie i leczenie choroby Alzheimera mają podstawowe znaczenie dla dłuższego utrzymania wyższego poziomu funkcjonowania pacjenta.
Osobom z chorobą Alzheimera i ich opiekunom można też pomóc w inny sposób, między innymi poprzez doradztwo, kształcenie opiekunów oraz zindywidualizowaną opiekę nad pacjentem.