Alergia i alergeny

Spis treści

1. Alergen

Choroby alergiczne należą do jednych z najczęściej występujących schorzeń współczesnej cywilizacji. Szacuje się, że na alergię w zależności od postaci choroby choruje od 10-30% populacji. Wśród czynników odpowiedzialnych za wzrost częstości występowania alergii najczęściej wymienia się zmiany w środowisku naturalnym, które zaszły w wyniku szybkiej urbanizacji i industrializacji oraz zwiększenia zanieczyszczeń powietrza, zmianę warunków i stylu życia oraz wzrost higieny. Większość z chorób alergicznych ma charakter przewlekły i chorzy muszą być leczeni systematycznie, nieraz przez całe życie (tak jest w przypadku astmy oskrzelowej).

Częstość występowania chorób alergicznych w Polsce rośnie szczególnie wśród dzieci mieszkających w wielkich miejskich a najczęstszą postacią alergii jest obecnie alergiczny nieżyt nosa, który często współwystępuje z astmą oskrzelową lub wyprzedza jej pojawienie się. Choć sam nie jest chorobą śmiertelną, to w znacznym stopniu upośledza jakość życia. Z przeprowadzonych badań nad częstością występowania chorób alergicznych w populacji ogólniej wynika, że:

• na katar sienny cierpi 9% dorosłych i 9% dzieci
• na astmę choruje 5% osób dorosłych i 8% dzieci
• na całoroczny nieżyt nosa uskarża się około 3% dorosłych i 2% dzieci
• na atopowe zapalenie skóry choruje około 1,5% dorosłych i 4,5% dzieci

Choroby alergiczne charakteryzują się nieprawidłową reakcją organizmu ludzkiego na pewne substancje pochodzenia zewnętrznego tzw alergeny. W wyniku tej reakcji dochodzi do nadmiernej mobilizacji układu immunologicznego, który za pomocą komórek wchodzących w jego skład (limfocyty T, limfocyty B, komórki tuczne), wydzielanych przez te komórki pewnych specyficznych substancji białkowych, tzw. przeciwciał (immunoglobulin należących głównie do klasy IgE) i pobudzenia swoistych komórek (limfocytów T) rozpoczyna walkę z alergenem. W wyniku zachodzących reakcji dochodzi jednocześnie do powstania charakterystycznych dla alergii objawów chorobowych takich jak:

• obrzęk
• zaczerwienienie
• łzawienie
• wodnisty wyciek z nosa
• kichanie
• kaszel
• duszność
• świąd
• biegunka

Nasilenie powyższych objawów zależy od stopnia uczulenia organizmu na dany alergen, czasu trwania choroby i ilości alergenu, z którym chory się kontaktował. Reakcja odpornościowa przeciwko czynnikowi zewnętrznemu w chorobach alergicznych jest nadmierna, silniejsza, powoli i z trudem wygasa a komórki pamięci immunologicznej zachowują w skłonność do powtórzenia tej reakcji przy ponownym kontakcie z alergenem.

Alergen

Alergenem, czyli substancją, która nadmiernie pobudzenia układu immunologicznego może być każda cząsteczka białkowa pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, jak również substancje syntetyczne np lateks czy też metale. Najczęstszymi źródłami alergenów są jednak:

• pyłki kwitnących drzew, krzewów, traw, zbóż i chwastów
• kurz i bytujące w nim roztocza
• sierść kota, psa
• wełna
• pierze
• pleśnie i grzyby
• mleko
• jaja
• sery
• czekolada
• kakao
• pomidory
• owoce cytrusowe
• ryby

Alergeny najczęściej przedostają się od organizmu przez skórę, błony śluzowe lub wraz z wdychanym powietrzem i docierają do błony śluzowej górnych dróg oddechowych lub też przenikają przez błonę śluzową przewodu pokarmowego co ma miejsce w przypadku alergenów pokarmowych. W zależności od rodzaju reakcji i udziału różnych elementów układu immunologicznego wyróżniamy cztery podstawowe typy reakcji alergicznej:

• typ I - Reakcja natychmiastowa w której antygeny (alergeny) łączą się ze specyficznymi przeciwciałami klasy IgE związanymi z komórkami tucznymi lub granulocytami zasadochłonnymi. W wyniku reakcji pomiędzy antygenem a przeciwciałem dochodzi do uwalniania przez komórki tuczne lub granulocyty zasadochłonne substancji i charakterze prozapalnym, które wywołują rozszerzenie naczyń krwionośnych, skurcz mięśni gładkich i pojawienie się nacieków komórkowych. Ten typ reakcji jest charakterystyczny dla większości chorób atopowych.
• Typ II - Reakcja cytotoksyczna, do której dochodzi kiedy przeciwciało wiąże się z antygenem znajdującym się na powierzchni komórki lub na elementach innych tkanek. Reakcja ta może doprowadzić do aktywacji komórek cytotoksycznych odpowiedzialnych za śmierć komórek.
• Typ III - Reakcja kompleksów immunologicznych z udziałem immunoglobulin klasy IgG i IgM wiąże się z odkładaniem rozpuszczalnych, krążących kompleksów immunologicznych w naczyniach lub tkankach. Kompleksy te w konsekwencji powodują wystąpienie ostrego stanu zapalnego.
• Typ IV - Reakcja komórkowa, typu opóźnionego wywołana jest przez uczulone limfocyty T po ich kontakcie z ze specyficznym antygenem. W tym typie nie biorą udziału krążące przeciwciała.