Próba tuberkulinowa i szczepienie BCG

Spis treści

1. Odczytanie próby
2. Szczepienie BCG
3. Technika wykonania szczepienia

Próba tuberkulinowa jest testem sprawdzającym stan alergii tuberkulinowej (alergii na antygeny prątka gruźlicy) przed planowanym szczepieniem przypominającym przeciwko gruźlicy (szczepienie BCG) oraz jedną z metod diagnostycznych gruźlicy wieku rozwojowego. Aby próba tuberkulinowa mogła mieć znaczenie kliniczne stosuje się standardową tuberkulinę produkowaną w Instytucie Surowic i Szczepionek w Kopenhadze oraz dokładnie przestrzega się zasad przeprowadzenia oraz odczytania próby.

Badanie alergii na tuberkulinę polega na wykonaniu próby śródskórnej Mantoux czyli na podaniu 0,1 ml tuberkuliny w środkową część przedniej okolicy lewego przedramienia (I lokalizacja). Po wykonaniu iniekcji pojawia się białawy, porowaty bąbel o średnicy 7-9 mm, który znika po kilku minutach.

Jeśli z jakichkolwiek przyczyn w ciągu 6-9 miesięcy od pierwszej próby, lekarz zleci pionowe jej wykonanie wówczas, tuberkulina jest wstrzykiwana w inne miejsce:

• lokalizacja II - środkowa część przedniej okolicy przedramienia prawego,
• lokalizacja III - 1/3 bliższa część przedniej okolicy przedramienia lewego,
• lokalizacja IV - 1/3 bliższa część przedniej okolicy przedramienia prawego,
• lokalizacja V - 1/3 dalsza część przedniej okolicy przedramienia lewego,
• lokalizacja VI - 1/3 dalsza część przedniej okolicy przedramienia prawego.

Próbę należy powtórzyć tego samego dnia stosując zalecenia dotyczące zmiany lokalizacji wstrzyknięcia tuberkuliny jeśli:

• wstrzyknięto nieodpowiednią ilość tuberkuliny,
• tuberkulinę wstrzyknięto zbyt głęboko- podskórne (nie powstaje bąbel lub jego średnica jest bardzo mała),
• w miejscu wstrzyknięcia pojawiła się krew

Odczytanie próby

Wynik próby Mantoux należy odczytać po 72 godzinach (3 doby) od wstrzyknięcia tuberkuliny. Specjalną przeźroczystą linijką z dokładną, milimetrową podziałką odczytuje się zmierzoną poprzecznie do długiej osi przedramienia średnicę nacieku (stwardnienia) pamiętając o tym aby w ocenie odczynu nie uwzględniać obrzęku ani zaczerwienienia.

Naciek o średnicy mniejszej od 6 mm uważa się za wynik ujemny, a większy od 12 mm za wynik nadmiernie dodatni. Należy pamiętać, że dodatni odczyn tuberkulinowy wykazuje istniejące lub przebyte zakażenie prątkami wirulentnymi lub BCG. Wymiar odczynu zależy również od wieku badanego i czasu jaki upłynął od zakażenia lub szczepienia BCG. Wszystkie stany chorobowe zmniejszające odpowiedź immunologiczną osobnika mogą spowodować osłabienie reakcji skóry na tuberkulinę, nawet przy bardzo zaawansowanych zmianach gruźliczych np. AIDS. Wartość diagnostyczna odczynu tuberkulinowego jest więc ograniczona.

Szczepienie BCG

Szczepienia BCG są w Polsce obowiązkowe i wykonywane są zgodnie z kalendarzem szczepień szczepionką która zawiera żywy, hodowany w specjalnych warunkach, zmutowany prątek bydlęcy, pozbawiony działania chorobotwórczego, ale w pełni zachowujący swe właściwości antygenowe i alergizujące.

Obecnie przeciwko gruźlicy szczepi się:

• noworodki po urodzeniu jednoczasowo ze szczepieniem przeciwko WZW typu B,
• dzieci w wieku 11-13 miesięcy, jeśli nie stwierdza się blizny poszczepiennej lub jej średnica jest mniejsza od 3 mm (szczepienia przypominające),
• dzieci rozpoczynające naukę w szkole podstawowej (7. rż.), nie wykonując przed szczepieniem próby tuberkulinowej (z wyjątkiem dzieci z kontaktu z chorym na gruźlicę);
• dzieci w wieku 12 lat i młodzieży w wieku 18 lat, u których wynik próby tuberkulinowej jest ujemny.

Technika wykonania szczepienia

Szczepionkę BCG podaje się używając jednorazowych, jałowych igieł i strzykawek śródskórnie w 1/3 zewnętrzną górną część okolicy naramiennej. Ze względu na niekorzystny przebieg gojenia się nie należy szczepić na szczycie ramienia. Po prawidłowym wstrzyknięciu szczepionki powstaje białawy pęcherzyk o średnicy 5-10 mm, który znika po kilku minutach. Po 2-3 tygodniach w miejscu szczepienia powstaje naciek, a na jego szczycie pojawia się krosta zmieniająca się w owrzodzenie o wielkości od 2-5 mm. Zmiana ta goi się w przeciągu 2-4 miesięcy pozostawiając żyworóżową, stopniowo blednącą bliznę o średnicy 3-8 mm.
Dowodem prawidłowo technicznie wykonanego szczepienia jest blizna o średnicy powyżej 3 mm. W takich przypadkach można spodziewać się większego prawdopodobieństwa wytworzenia właściwej alergii poszczepiennej.