Meningokoki: szczepienia mogą uratować życie

Zakażenia wywołane przez bakterie z gatunku Neisseria meningitidis (meningokoki) przebiegające jako ropne zapalenie opon mózgowych lub zakażenie krwi (posocznica, sepsa) są znaczącą przyczyną uszkodzeń mózgu oraz umieralności na całym świecie. Według najnowszego meldunku Państwowego Zakładu Higieny (PZH) w styczniu i lutym tego roku zanotowano w Polsce ponad dwukrotnie więcej przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez meningokoki niż w analogicznym okresie 2003 roku. Przypadki choroby meningokokowej o ciężkim przebiegu odnotowano w ostatnich miesiącach między innymi w województwie zachodniopomorskim. W wielu krajach europejskich obserwuje się znaczny wzrost liczby zakażeń wywoływanych przez meningokoki z grupy C, które częściej powodują sepsę i są związane z wyższą śmiertelnością. Na szczęście zakażeniom meningokokami grupy C i ich groźnym powikłaniom można już skutecznie zapobiegać stosując nowoczesną szczepionkę koniugowaną.

Zachorowania powodowane przez meningokoki mogą mieć gwałtowny przebieg. Zdarza się, że zupełnie zdrowe dziecko może w ciągu zaledwie kilku godzin zacząć walczyć o życie na oddziale intensywnej opieki medycznej. Szczególnie narażone na zachorowanie są dzieci do 5 roku życia oraz młodzież w wieku 14-19 lat. Choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Na początku występują objawy grypopodobne, których nasilenie pozornie zmniejsza się po 4-6 godzinach, co czasem prowadzi do opóźnienia momentu postawienia diagnozy i rozpoczęcia leczenia. Charakterystyczne objawy zakażeń meningokokowych, czyli sztywność karku i drobne wybroczyny, zwykle pojawiają się dopiero w zaawansowanych stadiach choroby. Należy zatem starannie obserwować wszystkie niemowlęta i dzieci z objawami takimi jak: ból głowy i kończyn, wymioty, niepokój ruchowy i utrata apetytu. Korzystne rokowanie zależy od szybkiego postawienia prawidłowego rozpoznania, bezzwłocznego rozpoczęcia leczenia odpowiednio wysokimi dawkami podawanych pozajelitowo antybiotyków i umieszczenia dziecka w wyspecjalizowanym ośrodku.

Ponad 90% wszystkich zachorowań w Europie powodują meningokoki należące do grup B i C. Meningokoki grupy C częściej wywołują epidemie i są odpowiedzialne za groźniejsze przypadki choroby. Prawie 10% chorych na zakażenie wywołane przez meningokoki grupy C umiera. U dalszych 20% chorych po przebyciu choroby pozostają trwałe uszkodzenia, takie jak niedosłyszenie, uszkodzenia mózgu, ataki epileptyczne lub utrata kończyn.

W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost przypadków zakażeń wywoływanych przez meningokoki z grupy C. Eksperci Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN) określają odnotowany w 2002 roku wzrost liczby meningokoków grupy C przesłanych do Ośrodka jako "niepokojący, znamienny statystycznie". Od początku działalności Ośrodka (lata 1997-2001) szczepy należące do grupy C stanowiły średnio 11,2% zgromadzonych meningokoków, natomiast do połowy roku 2003 meningokoki grupy C stanowiły aż 43,8 % zgromadzonych szczepów.

W Polsce nadal niewystarczająca jest świadomość, że przypadkom zapalenia opon mózgowych lub sepsy wywołanym przez meningokoki grupy C i ich powikłaniom można skutecznie zapobiegać. W niemal 30 krajach dostępna jest szczepionka NeisVac-C firmy Baxter należąca do grupy tzw. koniugowanych szczepionek nowej generacji. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami niemowlętom w wieku od 2 do 12 miesięcy należy podać 3 dawki szczepionki, natomiast u starszych dzieci i osób dorosłych wystarcza zaszczepienie pojedynczą dawką.

Szczepionka NeisVac-C charakteryzuje się udowodnionym bezpieczeństwem stosowania i wysoką skutecznością. Przewaga szczepionki koniugowanej nad tradycyjnymi prostymi szczepionkami polisacharydowymi polega na zdolności nowej szczepionki do wzbudzania tzw. pamięci immunologicznej, co zapewnia długotrwałą ochronę, nawet u niemowląt i małych dzieci.

Udowodniono, że programy szczepień prowadzone z użyciem szczepionki koniugowanej dają błyskawiczne korzyści i są w stanie znacznie obniżyć śmiertelność i zachorowalność na zakażenia wywołane przez meningokoki z grupy C. W Wielkiej Brytanii, gdzie w 1999 r. rozpoczęto ogólnokrajowy program szczepień przeciwko meningokokom grupy C u dzieci i dorastającej młodzieży, odnotowano spadek zachorowań o 80% i umieralności o 90%. Najnowszy przykład zwycięstwa w walce z zakażeniami meningokokowymi pochodzi z Holandii. W czerwcu 2002 r., w obliczu znacznego zwiększenia częstości zachorowań wprowadzono tam masowe szczepienia szczepionką NeisVac-C. Z danych epidemiologicznych wynika, że w drugiej połowie 2002 r. doszło do gwałtownego spadku liczby przypadków chorób wywoływanych przez meningokoki grupy C.

Dotychczas nie jest dostępna szczepionka chroniąca przed zakażeniami wywoływanymi przez meningokoki z grupy B.

Opracowano na podstawie wykładów Sympozjum Europejskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego, 2002 (ESPID 2002 - 29-31.05.2002 Wilno, Litwa) oraz Sympozjum Satelitarnego podczas Sympozjum Europejskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego, 2003 (ESPID 2003 - 9.04.2003 Taormina, Sycylia) oraz meldunków Państwowego Zakładu Higieny (Meldunek PZH 7/B/03 i Meldunek PZH 2/B/04).