Guzy mózgu

Objawy kliniczne guzów mózgu
Objawy kliniczne guzów mózgu mogą być różne. Niekiedy mogą mieć one charakter skryty, trwający latami lub też pojawić się bardzo szybko nawet w kilka tygodni. Zależy to od dynamiki wzrostu guza, a zatem od stopnia jego złośliwości. Generalnie wszystkie guzy mózgu dają dwa rodzaje objawów. Pierwsze z nich to objawy miejscowe wynikające z położenia guza w mózgu, a drugie to objawy ogólne. Te ostatnie wynikają z faktu położenia guza w jamie czaszki, która jest kostną puszką otaczającą mózg. Jama ta jest nierozciągliwa i przyrost nawet niewielkiej dodatkowej objętości, którą daje guz, prowadzić może do wystąpienia objawów ogólnych. Wynikają one ze wzrostu ciśnienia śródczaszkowego i pojawiającego się obrzęku mózgu. Pierwszymi objawami z tej grupy są bóle głowy. Początkowo mogą pojawiać się one przypadkowo i zazwyczaj są bagatelizowane. Rozpowszechnienie bólów głowy jest bowiem tak duże, że sięga się zazwyczaj w takich przypadkach po popularną tabletkę przeciwbólową. Również lekarz na obecnym etapie choroby nie jest w stanie postawić rozpoznania, czy też podejrzewać obecność guza u chorego. Zazwyczaj myśli się w takich przypadkach o przemęczeniu, czy też o migrenowych bólach głowy. W miarę upływu czasu dolegliwości te nasilają się. Są one coraz częstsze i bardziej intensywne. Guz rosnąc w jamie czaszki wywołuje obrzęk mózgu, co prowadzi do powiększania się jego objętości. Bóle, zatem stają się jeszcze bardzie intensywne i chory coraz częściej jest zmuszony do przyjmowania leków przeciwbólowych. Kolejnym objawem, który dołącza się do bólów są nudności, które często kojarzone są z jakimś błędem żywieniowym. Intensywność ich jednak narasta i mogą pojawić się wymioty, które są już bardzo poważnym objawem wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Nudności i wymioty pojawiają się najczęściej rano po przebudzeniu się, kiedy to chory pozostaje jeszcze w łóżku. Nasilająca się ciasnota w jamie czaszki wywoływana przez guz w dalszym etapie prowadzi do pojawienia sie senności. Chory coraz więcej pozostaje w łóżku i okresy snu zajmują coraz większą część doby. Dalszym etapem jest wystąpienie zaburzeń świadomości chorego. Początkowo są one pewnego rodzaju splątaniem objawiającym się zaburzeniem orientacji, co do czasu, osób otaczających i co do miejsca, w którym chory znajduje się. Zaburzenia świadomości prowadzą do powstania zaburzeń przytomności, które w krańcowym stadium prowadzą do śpiączki.

Objawy ogólne guzów mózgu nigdy nie przebiegają w sposób izolowany. Zawsze na jakimś etapie dołączają się do nich objawy ogniskowe, które zależą od miejsca mózgu, w którym guz się rozwija. Może tu być zatem całe bogactwo objawów neurologicznych o różnorodnym charakterze i nasileniu. I tak guzy położone w sąsiedztwie kory mózgowej poprzez jej drażnienie prowadzić mogą do wystąpienia napadów padaczkowych o bardzo różnym charakterze. Zależą one od okolicy kory mózgowej, a zatem od funkcji, za jaką ona odpowiada. Mogą to być zatem objawy występujące pod postacią drżenia, czy drętwienia palca lub dłoni. Objawy te najczęściej rozszerzają się obejmując coraz większe okolice ciała. W końcowym etapie prowadzą do wystąpienia drgawek ogólnych całego organizmu. Guzy położone w sąsiedztwie kory ruchowej prowadzą do wystąpienia niedowładu ograniczonego zazwyczaj do kończyny górnej lub dolnej. Jeśli guz zajmuje długie włókna ruchowe prowadzi to do wystąpienia niedowładu połowiczego. Guzy o innym położeniu mogą dać zaburzenia mowy pod postacią trudności wypowiadania myśli lub też zaburzeń rozumienia mowy. Inne lokalizacje nowotworu mogą prowadzić do pojawienia się ograniczenia pola widzenia, co często objawia się wśród kierowców wywołaniem zupełnie niezrozumiałej kolizji. Guzy rozwijające się w sąsiedztwie nerwów czaszkowych prowadzą również do wystąpienia bardzo bogatych zespołów neurologicznych. Niekiedy jest to pojawienie się podwójnego widzenia czy opadania powieki, w innych przypadkach bólów połowy twarzy, a jeszcze w innych uczucia dźwięków i szumów w uchu, które prowadzą do osłabienia ostrości słuchu. Guzy o lokalizacji przy pniu mózgowym mogą prowadzić do wystąpienia asymetrii twarzy, krztuszenia się, czy nawet zaburzeń połykania. Nowotwory mózgu obejmujące okolice produkujące hormony, jak np. przysadka mózgowa mogą prowadzić u kobiet do zatrzymania miesiączki, bezpłodności i wycieku mleko-podobnej wydzieliny z piersi. W innych przypadkach niezależnie od płci mogą prowadzić do gigantyzmu, czyli niepohamowanego wzrostu pacjenta bądź też do jego zatrzymania. Guzy uciskające drogi krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego prowadzą do wystąpienia wodogłowia wymagającego dodatkowego leczenia operacyjnego. Nowotwory rozwijające się w tylnej jamie czaszki objawiają się zaburzeniami równowagi, trudnościami utrzymania pozycji stojącej i niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych.
Neurologia guzów mózgu jest bardzo bogata tak jak skomplikowana jest anatomia i fizjologia samego mózgu. Praktycznie każdy objaw pojawiający się u pacjenta może reprezentować patologię rozwijającą się we wnętrzu jamy czaszki. W przypadku guzów mózgu podobnie jak i tych o innych lokalizacjach ważna jest wczesna diagnostyka. Każdy nowotwór wykryty we wczesnej fazie jest łatwiejszy do leczenia i terapia w tym okresie rozwoju guza jest bardziej skuteczna. W Polsce jest dużo urządzeń do wykrywania guzów mózgu takich jak tomografia komputerowa, czy rezonans magnetyczny. Ważne jest zatem aby nie bagatelizować pojawiających się objawów i dążyć do przeprowadzenia diagnostyki przynajmniej tej podstawowej, jaką jest badanie tomografii komputerowej mózgu.

Leczenie guzów mózgu w Polsce
Leczenie guzów mózgu w Polsce jak również na świecie jest leczeniem skojarzonym. Oznacza to, że w zależności od potrzeb stosuje się leczenie chirurgiczne, radioterapię lub chemioterapię. Bardzo często wykorzystuje się wszystkie formy leczenia lub łączy się ze sobą niektóre spośród nich. Terapię w każdym przypadku dobiera się indywidualnie dla chorego i wiele zależy tu od stopnia złośliwości nowotworu. W przypadku nowotworów łagodnych, w których możliwe jest całkowite usunięcie guza wystarczyć może samo leczenie chirurgiczne. Często jednak chirurgię uzupełnia się nawet i w takich przypadkach leczeniem radioterapeutycznym. Napromienianie ma służyć zapobieganiu odrostowi guza jak również zabiciu komórek nowotworowych, które nie zostały usunięte. Napromienianie jest wręcz koniecznością w przypadku guzów złośliwych. Tu leczenie chirurgiczne jest zazwyczaj nieradykalne, bowiem niemożliwe jest usuniecie z mózgu wszystkich złośliwych komórek, które tworzą guz. Radioterapia w takich przypadkach jest bardzo ważnym elementem leczenia i może mieć ona różne formy. Najczęściej jest to frakcjonowana radioterapia ukierunkowana na okolicę guza mózgu trwająca przez kilka tygodni. W innych przypadkach, zwłaszcza w przypadku mnogich guzów przerzutowych, stosuje się napromienianie całego mózgu. Najbardziej zaawansowaną technologią w tym zakresie jest przestrzenne, trójwymiarowe napromienianie, czyli radiochirurgia. Najdoskonalszą formą takiego leczenia jest to prowadzone za pomocą Gamma Knife® .

Mimo wykorzystywania ogromnej wiedzy i angażowania w proces leczenia wysoko zaawansowanych technologii złośliwe guzy często opierają się leczeniu i odrastają. Z tego powodu wykorzystuje się również i trzecią formę terapii, jaką jest chemioterapia, czyli podawania leków o śmiertelnym dla guza mechanizmie działania. Mózg jednak chroniony jest barierą krew-mózg, która jest bardzo poważną przeszkodą dla dostawania się substancji do mózgu, nawet tych krążących we krwi. Trudno jest zatem wyprodukować skuteczny lek o mechanizmie działania zwalczającym nowotwór mózgu.

W niektórych przypadkach leczenia onkologicznego stosuje się również brachyterapię, czyli formę wewnątrzmózgowego napromieniania. Leczenie to polega na wszczepieniu do guza izotopów promieniotwórczych, które napromieniają guz od środka.
Mimo nowoczesnych technologii angażowanych zarówno w proces leczenia, jak i diagnostyki często przegrywa się wyścig z chorobą, dlatego wciąż poszukuje się nowych coraz bardziej skutecznych terapii w walce z guzami mózgu.

Autor opracowania: prof. dr hab. n. med. Mirosław Ząbek
Kierownik Kliniki Neurochirurgii Urazów Układu Nerwowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie