Zapobieganie nowotworom
Podstawowym problemem jest zidentyfikowanie czynników rakotwórczych oraz poznanie mechanizmów ich działania, co w późniejszym etapie pozwala na określenie grup zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy. Ograniczenie ekspozycji populacji ludzkich na związki karcynogenne daje duże możliwości ograniczenia zachorowalności na nowotwory złośliwe np. poprzez programy społeczne promujące zaniechanie palenia tytoniu, prawidłowe odżywianie oraz zaostrzenie norm bezpieczeństwa w przemyśle.
Dieta
Badania dowiodły, że osoby, których dieta jest bogata we włóknik i naturalne witaminy (jarzyny, owoce, pełne ziarno zbóż, nasiona fasoli i grochu) charakteryzują się w porównaniu z populacjami, gdzie przeważa dieta ubogoresztkowa i ubogowitaminowa, niższą zachorowalnością na raka jelita grubego. Stosowanie diety niskokalorycznej i ubogiej w tłuszcze również charakteryzuje się niższą zachorowalnością na nowotwory złośliwe jelita grubego, sutka, trzonu macicy i gruczołu krokowego.Należy odpowiednio zmienić sposób odżywiania zmniejszając ilości tłuszczów w pożywieniu do 25-30%. Należy spożywać mniej tłuszczów zwierzęcych, więcej produktów zawierających błonnik (owoce, warzywa, chleb razowy), więcej witamin i pierwiastków śladowych (owoce, warzywa, ciemne pieczywo, woda mineralna).
Szczególne znaczenie w zapobieganiu nowotworom złośliwym przypisuje się witaminom C, A i E (przeciwutleniacze). Przy prawidłowej diecie dodatkowe zażywanie witamin jest zbędne, ale w populacjach, w których występują niedobory tych witamin wskazane jest dodatkowe uzupełnienie tych niedoborów. Witamina C - może zmniejszać proces tworzenia się nitrozoaminy w żołądku a tym samym zmniejszyć ryzyko rozwoju raka żołądka. Witamina A - odgrywa ważną zapobiegawczą w przypadkach bardzo wczesnych okresów przednowotworowych. Witamina E - chroni prawdopodobnie materiał genetyczny przed uszkodzeniem przez substancje rakotwórcze, ponieważ zmniejsza ilość wolnych rodników w trakcie komórkowej przemiany materii. Zapobiega ona rozwojowi różnych postaci nowotworu złośliwego.
Ustalono również, że niedobór w ustroju pierwiastków śladowych takich jak magnez, żelazo, cynk i selen, może zwiększać rakotwórcze ryzyko.
Należy dążyć do ograniczenia spożycia takich warzyw jak: szpinak, buraki, rzodkiewka i sałata głowiasta, jeśli były one przez dłuższy czas narażone na skażenie. Przy wyborze owoców i warzyw należy kierować się ich gatunkiem i świeżością. Dzięki spożywaniu świeżych produktów unika się okazji do tworzenia się azotynów, co ma miejsce przy dłuższym przetrzymywaniu w temperaturze pokojowej po ugotowaniu. Zaleca się ograniczenie spożywania peklowanych wyrobów mięsnych oraz produktów spożywczych konserwowanych azotanem oraz należy skrócić czas gotowania i smażenia tych produktów. Należy ograniczyć spożywanie solonych produktów żywnościowych.
Przy opiekaniu należy używać chudego mięsa, opiekać tylko nad dobrze rozżarzonym węglem a w czasie dokładania węgla zdejmować mięso z rusztu. Nie należy opiekać np. sosnowymi szyszkami które zwierają duże ilości węglowodorów aromatycznych. Trzeba dążyć do ograniczenia spożycia zewnętrznych warstw opiekanych produktów.
W celu zmniejszenia zagrożenia zanieczyszczenia żywności aflatoksyną należy ograniczyć spożycie orzechów oraz łuskanych orzeszków ziemnych, wyrzucać spleśniały chleb, jak również jego zdawałoby się jeszcze „zdrowe" kawałki, ponieważ pleśń nie zawsze jest możliwa do zauważenia.
Ponadto zaleca się ograniczenie spożycie podrobów, a zwłaszcza nerek i wątroby (tłuszcze, cholesterol). Należy ograniczyć używanie sztucznych środków słodzących i stosować zamiast nich zamienniki cukru, np. fruktozę. Trzeba unikać przechowywania żywności i płynów w opakowaniach plastikowych, a ugotowane jarzyny przechowywać w lodówce.
Tytoń
Osoby nie palące tytoniu rzadko chorują na nowotwór złośliwy płuca a ryzyko zachorowania na nowotwory spada gwałtownie z chwilą zaprzestania palenia, jednakże dopiero po upływie 15 lat osiąga się ryzyko porównywalne z ryzykiem osób niepalących. Palacze, którzy chcą zmniejszyć ryzyko związane z nałogiem nie powinni:
- zaciągać się głęboko przy paleniu,
- palić dziennie nie więcej niż 8 papierosów słabych,
- wyrzucać papierosy wypalone do połowy w których ochronne działanie filtra zmniejsza się pod wpływem palenia tytoniu.
Alkohol
Należy ograniczyć spożywanie alkoholu, należy unikać picia ciemnych, mocnych gatunków piwa i piwa specjalnego.
Czynniki fizyczne i chemiczne
W wielu zawodach i środowiskach, gdzie występuje narażenie na kontakt z czynnikami karcynogennymi, należy kontrolować ich stężenie. Należy zwracać uwagę stale kontrolować na stanowisku pracy maksymalny dopuszczalny ich poziom, którego nie można przekraczać.
U osób, które zawodowo mają do czynienia z zastosowaniem promieni, jak np. lekarze, fizycy, górnicy rudy uranowej kontrolować poziom dawki promieni, która nie może przekraczać 5000 turem.
Bardzo ważnymi działaniami profilaktycznymi jest kontrola za pomocą osobistych dawkomierzy ekspozycji na promieniowanie X u techników i innych pracowników radiologii. Zaleca się ograniczenie kontaktów z czynnikami chemicznymi np. z cytostatykami u pielęgniarek i farmaceutów.
Zastosowanie promieni jonizujących do celów diagnostycznych i terapeutycznych niesie ze sobą ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy. Ryzyko zachorowania na raka jest proporcjonalne do dawki napromieniowania. Należy zachować szczególną ostrożność przy diagnostycznym napromienianiu kobiet w ciąży, które może spowodować zwiększenie ryzyka zachorowania dziecka na białaczkę lub inne nowotwory złośliwe.
Leki
W celu zmniejszenia ryzyka związanego z używaniem niektórych leków należy:
- ograniczyć zażywanie leków, jeśli to możliwe,
- zapewnić odpowiednie kontrole (np. mammografia), w przypadku stosowania leków hormonalnych, zwłaszcza estrogenów,