Rak odbytu

Spis treści

1. Czynniki ryzyka raka odbytu
2. Klasyfikacja histologiczna raka odbytu
3. Klasyfikacja TNM raka odbytu
4. Stopnie zaawansowania raka odbytu
5. Objawy raka odbytu
6. Rozpoznanie raka odbytu
7. Leczenie raka odbytu
8. Rokowanie w przypadku raka odbytu

Rak odbytu (carcinoma ani) występuje niesłychanie rzadko i stanowi około 1% - 2% wszystkich nowotworów jelita grubego (1 zachorowanie/100 000 osób/rok). Występuje głównie u ludzi powyżej 60 r.ż. Zachorowalność jest większa u osób zakażonych wirusem HIV i u homoseksualistów.

W zależności od lokalizacji, jego położenia względem lini zazębionej, raka płaskonabłonkowego odbytu dzielimy na raka brzegu odbytu i kanału odbytu. Rak kanału odbytu występuje 3 razy częściej niż rak brzegu odbytu.

Czynniki ryzyka raka odbytu

U około 90% chorych z rakiem odbytu stwierdza się zakażenie wirusem opryszczki głównie HPV typ 16.
W zachorowaniu na raka płaskonabłonkowego odbytu następujące czynniki odgrywają ważną rolę:

• uwarunkowanie genetyczne (zmiany w chromosomie 11 i krótkim ramieniu chromosomu 3)
• zmiany płaskie - występują najczęściej w strefie przejściowej kanału odbytniczego (Anal Canal Intraepithelial Neoplasia - ACIN) i charakteryzują się różnego stopnia dysplazją.
• choroba Bowena (typ zmiany płaskiej) - Charakteryzuje się ona powolnym wzrostem, ale u 5% przechodzi w postać inwazyjną, zaś u 2% występują przerzuty odległe.
• choroba Pageta (typ zmiany płaskiej), występująca rzadko w tym umiejscowieniu,
• leukoplakia (typ zmiany płaskiej), występująca często m.in. w przebiegu metaplazji nabłonka przejściowego pokrywającego guzki krwawnicze III stopnia.
• zmiany wyniosłe - kłykciny kończyste (condylomata acuminata) i rak brodawczakowaty (carcinoma verrucosum) występujące zazwyczaj w wyniku zakażenia wirusem z rodziny Human Papilloma Virus (HPV)

Klasyfikacja histologiczna raka odbytu

Klasyfikacja histologiczna wg Światowej Organizacji zdrowia wyróżnia następujące typy nowotworów:

• rak gruczołowy przedinwazyjny (adenocarcinoma in-situ)
• rak gruczołowo-śluzowy (adenocarcinoma mucinosum)
• rak galaretowaty [śluzowokomórkowy, sygnetowato-komórkowy] (signet ring carcinoma)
• rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepithelialle, squamous cell carcinoma )
• rak gruczołowo-płaskonabłonkowy (carcinoma adenosquamosum)
• rak niezróżnicowany (carcinoma nondifferentiatum)
• rak niesklasyfikowany

Klasyfikacja TNM raka odbytu

Cecha T (wielkość guza)

• Tx-nie można ocenić guza pierwotnego
• T0-nie stwierdza się obecności guza pierwotnego
• Tis-rak przedinwazyjny (carcinoma in situ)
• T1-guz o średnicy poniżej 2 cm
• T2-guz o średnicy 2 - 5 cm
• T3-guz o średnicy powyżej 5 cm
• T4-guz naciekający okoliczne narządy (pochwa, cewka moczowa, pęcherz moczowy).

Cecha N (węzły chłonne)

• Nx-nie można ocenić okolicznych węzłów chłonnych
• N0-nie stwierdza się przerzutów nowotworowych w okolicznych węzłach chłonnych
• N1-obecne przerzuty do węzłów okołoodbytniczych
• N2-obecne przerzuty do węzłów biodrowych wewnętrznych i/lub pachwinowych po stronie guza
• N3-obecne przerzuty w węzłach okołoodbytniczych i pachwinowych i/lub obustronnie do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych i/lub pachwinowych

Cecha M (przerzuty odległe)

• M0-nie stwierdza się obecności przerzutów odległych
• M1-obecne przerzuty odległe

Stopnie zaawansowania raka odbytu

Objawy raka odbytu

W przebiegu rak odbytu występuje:

• krwawienie (ponad 50% przypadków)
• świąd odbytu
• wydzielina śluzowa
• miejscowa bolesność
• bolesne parcia na stolec
• uczucie ciała obcego
• nietrzymanie gazów i/lub stolca

Rozpoznanie raka odbytu

Rozpoznanie raka odbytu może być postawione na podstawie badania palpacyjnego (rak odbytu może objawiać się jako guz, zmiana płaska, owrzodzenie, szczelina odbytu), rektoskopii oraz biopsji i badania histologicznego.

Leczenie raka odbytu

W przypadku rak odbytu zaleca się leczenie złożone polegające na zastosowaniu radioterapii i chemioterapii (5 - Fluorouracyl, Mitomycyna) z miejscowym wcięciem zmiany. W przypadku niepowodzenia leczenia skojarzonego lub wznowy miejscowej po uprzednim leczeniu skojarzonym zaleca się wykonanie amputacji brzuszno-kroczowej (Miles'a) lub wycięcia przezkrzyżowego (Kraske).

W przypadku raka brzegu odbytu często wystarcza miejscowe, szerokie wycięcie.

Rokowanie w przypadku raka odbytu

Wyleczalność w przypadku rak brzegu odbytu jeśli guz jest mniejszy niż 2 cm i został wycięty przynajmniej z 1 cm marginesem zdrowych tkanek sięga 95%. Obecność przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych powoduje spadek przeżyć 5-letnich do 30%.

W przypadku raka kanału odbytniczego 5-letnie przeżycie po leczeniu skojarzonym w zależności od zaawansowania wynosi 65% - 90%.