Półpasiec
Półpasiec (łac. Herpes zoster) jest ostrą chorobą będąca wynikiem reaktywacji latentnego zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca (łac. varicella-zoster) w wyniku czego dochodzi do zmian zapalnych głównie w zwojach międzykręgowych lub zwojach nerwów czaszkowych z charakterystyczną pęcherzykową wysypką w obrębie skóry unerwionej przez zmieniony chorobowo nerw.
Półpasiec występuje w każdym wieku, jednak najczęściej zdarza się po 50 roku życia.
Etiologia półpaśca
Chorobę wywołuje zakażenie wirusem varicella-zoster należącym do rodziny Herpesviridae, wrażliwym na czynniki środowiska- wysychanie, podwyższoną temperaturę oraz promieniowanie UV.
W przebiegu zakażenia pierwotnego wirusem varicella-zoster w wyniku którego może dojść do rozwoju ospy wietrznej, która jest zatem pierwotną postacią zakażenia tym wirusem, a jej przechorowanie daje z reguły trwałą odporność, za którą odpowiedzialne są powstałe przeciwciała. W każdym przypadku pierwotnego zakażenia wirus jest obecny we krwi, a z krwią przedostaje się do zwojów nerwów czuciowych gdzie pozostaje w stanie latencji przez wiele lat. Oznacza to, że nie daje on żadnych objawów chorobowych aż do czasu ponownego uaktywnienia. Do aktywacji wirusa dochodzi w wyniku osłabienia odporności w przebiegu chorób ogólnoustrojowych, zakażenia HIV, choroby Hodgkina lub w wyniku terapii immunosupresyjnej. Uaktywniony wirus przedostaje się wówczas ze zwojów nerwowych wzdłuż nerwów czuciowych do skóry, gdzie na obszarze unerwionym przez zajęty nerw i zwój nerwowy powoduje wystąpienie wykwitów na skórze, czyli wysypki takiej, jak w ospie wietrznej, ale z towarzyszącym bólem.
Epidemiologia półpaśca
Zachorowania na półpasiec mają charakter sporadyczny i występują głównie u osób dorosłych.po 50 roku życia. Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt bezpośredni, czyli na przykład przez dotknięcie pękniętego pęcherzyka. Należy zatem unikać kontaktu z pokrytą wysypką skórą chorego, gdyż w przypadku braku odporności można w ten sposób przenieść zakażenie. Do zakażenia może jednak dojść także drogą kropelkową, czyli za pośrednictwem układu oddechowego.
U dorosłych, którzy przebyli ospę wietrzną, kontakt z dziećmi chorymi na ospę może spowodować wystąpienie półpaśca, i odwrotnie, u dzieci, które stykają się z przypadkami półpaśca u dorosłych, może wystąpić ospa wietrzna.
Jednokrotne zachorowanie zwykle powoduje uodpornienie, nawroty szacuje na mniej niż 4%.
Przebieg półpaśca
Na 1-4 dni przed wystąpieniem objawów choroby występują objawy prodromalne (poprzedzające) w postaci dreszczy, gorączki, ogólnego złego samopoczucia, zaburzeń ze strony układu pokarmowego. Około 4 dnia na zmienionym zapalnie podłożu pojawiają się rzutami charakterystyczne wykwity grudkowe, przekształcające się następnie w pęcherzyki wypełnione treścią surowiczą lub krwistą (herpes zoster haemorrhagicus).
Wykwity pęcherzykowe i pęcherzowe występujące na obszarze unerwionym przez nerwy wychodzące ze zmienionego chorobowo zwoju rdzeniowego umiejscowione są na podłożu zapalnym, dotyczą najczęściej połowy twarzy (zwłaszcza okolicę oczodołu), tułowia (połowa klatki piersiowej), rzadziej kończyn (zawsze jednostronnie). Zmiany nie przekraczają linii środkowej ciała, nie zawsze dotyczą całego segmentu, tak że odcinki skóry zostają nie zmienione. Charakterystyczny jest ból i pieczenie, które nieraz poprzedzają wystąpienie pęcherzyków o kilka lub kilkanaście dni. Od 6-7 dnia choroby pęcherzyki przysychają a od 10-12 dnia powstają strupy, które odpadając pozostawiają po sobie brunatne przebarwienie utrzymujące się nawet przez wiele tygodni.
Częstą lokalizacją półpaśca jest obszar unerwiony przez I gałązkę nerwu trójdzielnego obejmujący okolicę czołową, nadoczodołową i powiekę. W przebiegu choroby o tej lokalizacji może dochodzić do zmian na spojówkach i rogówce z późniejszym jej zmętnieniem. Wykwitom w w półpaścu ocznym towarzyszy silny i trudny do zniesienia ból. Czasami może dojść do porażenia nerwów okoruchowych.
W półpaścu usznym wysypka pęcherzykowa obejmuje małżowinę uszną, przewód słuchowy zewnętrzny oraz błonę bębenkową. Może jej towarzyszyć porażenie nerwu twarzowego oraz uszkodzenie nerwu słuchowego z następowym szumem w uchu i upośledzeniem słuchu.
Półpasiec może ulegać uogólnieniu w około 2% przypadków. W przypadku wystąpienia rozsiewu lub utrzymywania się zmian dłużej niż 2 tygodnie bardzo prawdopodobne jest współistnienie nowotworu złośliwego lub defektu immunologicznego.
Powikłania półpaśca
Najczęstszym powikłaniem są długo utrzymujące się (kilka miesięcy lub lata), niekiedy bardzo nasilone neuralgie, zwłaszcza u osób starszych.
Przy lokalizacji w obrębie oczodołu może dojść do poważnych powikłań w skutek zajęcia rogówki (keratitis), w rzadszych przypadkach dochodzi do uszkodzenia rozmaitych nerwów czaszkowych (porażenie nerwu twarzowego, słuchowego i in.).
Leczenie półpaśca
W postaciach skórnych przebiegających niegroźne postępowanie terapeutyczne polega na stosowaniu:
- środków przeciwgorączkowych
- środków przeciwświądowych - hydroksyzyna, zimne okłady
- smarowanie roztworem 1% gencjany wykwitów no skórze
W leczeniu można także zastosować leki przeciwwirusowe (acyklowir, famcyklowir) zarówno miejscowo jako krem na skórę i maść oczną, jak i doustnie w cięższych przypadkach. Leki z tej grupy zapobiegają namnażaniu wirusa, przyspieszają zdrowienie i zmniejszają bóle poinfekcyjne. Ważne jest aby doustne podanie tych leków była jak najszybsze, najlepiej do 72h.
W cięższych przypadkach konieczna może okazać się hospitalizacja.