Odmiedniczkowe ostre zapalenie nerek
- Przyczyny odmiedniczkowego zapalenia nerek
- Objawy zapalenia nerek
- Rozpoznanie ostrego zapalenia odmiedniczkowego nerek
- Zapobieganie zapaleniu nerek
- Powikłania ostrego zapalenia nerek
- Leczenie ostrego zapalenia nerek
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek to ostre zakażenie tkanki nerek przez bakterie dostające się do nerek drogą wstępującą z dolnego odcinka dróg moczowych przez moczowody. Stan ten, dotyczący jednej lub obu nerek, zwykle jest wynikiem zakażenia dolnego odcinka dróg moczowych (cewki moczowej, pęcherza moczowego), szczególnie przy współistniejącym okazjonalnym (czynnościowym) lub trwałym (refluks pęcherzowo-moczowodowy) wstecznym odpływie moczu z pęcherza wzdłuż moczowodów do miedniczki nerkowej.
W warunkach prawidłowych mocz znajdujący się w pęcherzu moczowym, moczowodach i nerkach jest jałowy. W końcowym odcinku cewki moczowej mogą znajdować się bakterie, które jednak zwykle nie powodują zakażenia, gdyż organizm dysponuje szeregiem mechanizmów obronnych zapobiegających rozmnażaniu się bakterii takich jak:
- niskie pH moczu
- obecność specjalnych związków wyścielających błonę śluzową dróg moczowych
- wydzielanie do moczu przeciwciał odpornościowych
- prawidłowy mechanizm opróżniania pęcherza
Przyczyny odmiedniczkowego zapalenia nerek
Drobnoustroje w 95% dostają się do układu moczowego drogą wstępującą z cewki moczowej, rzadziej przy współistniejących innych poważnych schorzeniach bakterie mogą być przeniesione do układu moczowego z innych narządów, z krwią lub limfą.
- Najczęściej spotykanymi bakteriami powodującymi chorobę są pałeczki jelitowe (Escherichia coli stanowi około 70-80%) oraz gronkowiec.
- Grzybicze zakażenie występuje najczęściej u osób z obniżoną odpornością, długotrwale zażywających antybiotyki lub leki immunosupresyjne, zacewnikowanych albo po innych zabiegach na drogach moczowych.
Ze względu na różnice w budowie anatomicznej zakażenie dróg moczowych częściej rozwija się u kobiet niż u mężczyzn a dodatkowym czynnikiem zwiększającym częstość zachorowania jest stosunek płciowy.
Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia układu moczowego:
- przeszkoda w odpływie moczu (wady budowy układu moczowego, wsteczny odpływ pęcherzowo-moczowodowy, guzy uciskające na drogi moczowe, zaburzenia neurologiczne)
- kamica nerkowa
- ciąża i połóg
- zaawansowany wiek
- cukrzyca
- dna moczanowa
- osłabienie odporności organizmu
- cewnikowanie i innych zabiegi urologiczne
- inne choroby nerek
- leków immunosupresyjnych, przeciwbólowe, przeciwzapalne
Objawy zapalenia nerek
Choroba zaczyna się nagle silnym bólom okolicy lędźwiowej, któremu towarzyszy wysoka gorączka z dreszczami i uczuciem ogólnego rozbicia. Mogą występować nudności i wymioty oraz objawy zapalenia pęcherza moczowego:
- częsta potrzeba oddania moczu
- naglÄ…ce parcie na mocz
- bóle dołem brzucha
Rozpoznanie ostrego zapalenia odmiedniczkowego nerek
W przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek mocz może być mętny lub podbarwiony krwią. W badaniu ogólnym moczu stwierdza się liczne leukocyty i bakterie, białko, mogą być obecne również krwinki czerwone. Badanie bakteriologiczne moczu wykazuje obecność dużej liczby bakterii a badnie USG nerek może wykazać ich powiększenie, a w przypadku współistnienia innych schorzeń lub wad nerek - objawy charakterystyczne dla tych chorób.
Obecność leukocyturii (zwiększona ilość krwinek białych) u chorych z jałowym moczem (bez obecności bakterii) czyl tzw "jałowa leukocyturia" stwierdza się:
- u osób już leczonych antybiotykami
- u osób zakażonych dwoinką rzeżączki
- w nierzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej
- w gruźlicy dróg moczowych
- zespole Reitera (zapalenie stawów, zapalenie spojówek, zapalenie cewki moczowej)
Badanie bakteriologiczne tzw. posiew moczu ma na celu zidentyfikowanie rodzaju bakterii wywołujących zapalenie oraz ich wrażliwości na różne antybiotyki, aby zoptymalizować leczenie.
Czasem stwierdza się bezobjawowy bakteriomocz charakteryzujący się obecnością bakterii w drogach moczowych, wykrywane w badaniu ogólnym i bakteriologicznym moczu, bez występowania dolegliwości subiektywnych. W około połowie przypadków zakażenie ustępuje samoistnie, jednakże przy współistnieniu wad układu moczowego lub innych schorzeń może dojść do rozwoju objawów klinicznych. Stan taki wymaga leczenie jedynie u kobiet w ciąży, dzieci i osób wykazujących przeszkodę w odpływie moczu.
Zapobieganie zapaleniu nerek
W zapobieganiu odmiedniczkowemu zapaleniu nerek najważniejszą rolę pełni odpowiedni styl życia.
- Właściwa higiena osobista zmniejsza ryzyko zakażenia bakteriami Escherichia coli bytującymi w okolicy odbytu.
- Częste opróżnianie pęcherza wymywa bakterie z układu moczowego uniemożliwiając im namnażanie się, co jest szczególne ważne u osób podatnych na zakażenia układu moczowego.
- Przyjmowanie ponad 2 litry płynów na dobę zwiększa diurezę wymywając bakterie z dróg moczowych.
- Unikanie napojów drażniących pęcherz moczowy (kofeina, alkohol, soki cytrusowe).
Każde zakażenie dróg moczowych powinno być odpowiednio wcześnie i skutecznie leczone.
Powikłania ostrego zapalenia nerek
Głównymi powikłaniami ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek są:
- wznowa zapalenia czyli, nawrót zakażenia tym samym gatunkiem bakterii w ciągu 3 tygodni od zakończenia leczenia zapalenia pęcherza moczowego, jeśli po leczeniu mocz był jałowy. Wznowa świadczy o nieskuteczności leczenia.
- uogólnienie się zapalenia (posocznica)
- ostra niewydolność nerek.
Leczenie ostrego zapalenia nerek
W każdym przypadku rozpoznania ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek konieczne jest rozpoczęcie intensywnego leczenia przeciwbakteryjnego.
W postaciach o lżejszym przebiegu leczeni polega na doustnym, empirycznym podawaniu antybiotykowe, najpierw zgodnie z teoretyczną wiedzą o przyczynach zakażenia i wrażliwości patogenów na leki. Po otrzymaniu wyniku badania bakteriologicznego moczu z antybiogramem czyli określeniem wrażliwości bakterii na poszczególne antybiotyki lub w przypadku braku reakcji po 2 dobach leczenia można dokonać zmiany antybiotyku na inny lub też podanie antybiotyku pozajelitowo (domięśniowo lub dożylnie). Oprócz leczenia celowanego stosuje się leczenie objawowe takie jak leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i rozkurczowe.
Postępowanie ogólne polega na:
- leżeniu w łóżku
- przyjmowaniu co najmniej 2 litrów płynów na dobę, tak aby dobowa ilość wydalanego moczu wynosiła ok. 2 litrów przy braku przeciwwskazań
- regularne wypróżnianie pęcherza, oddawanie moczu bezpośrednio przed snem oraz po stosunku płciowym
- utrzymywanie właściwej higieny osobistej, częste podmywanie pod bieżącą wodą
- unikanie zaparć
- odstawienie leków przeciwbólowych uszkadzających nerki
Przy właściwym i wcześnie rozpoczętym leczeniu objawy szybko ustępują, jednak nie wolno bez zalecenia lekarza przerwać leczenia antybiotykami, gdyż zakażenie może nawrócić. Po leczeniu wskazane jest kontrolne badanie bakteriologiczne moczu, aby upewnić się o skuteczności terapii.
W cięższych przypadkach odmiedniczkowego zapalenia nerek konieczne jest leczenie szpitalne i dożylne podawanie antybiotyków oraz dokładniejsza diagnostyka i leczenie zaburzeń odpływu moczu.
W większości przypadków ostrego zapalenia nerek rokowanie jest dobre. Jedynie u osób starszych oraz pacjentów z osłabioną czynnością układu odpornościowego choroba może mieć cięższy przebieg, z większym ryzykiem wystąpienia powikłań i upośledzenia funkcji nerek.
Leczenie bakteriurii bezobjawowej jest wskazane u kobiet w ciąży, dzieci, chorych na cukrzycę, po przeszczepach i z upośledzonym odpływem moczu.