Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Spis treści

1. Przyczyny niedoboru żelaza
2. Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza
3. Rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza
4. Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest to najbardziej powszechne i najczęściej występujące schorzenie hematologiczne na świecie. O niedokrwistości mówimy wtedy kiedy wartość hemoglobiny obniży się poniżej 12,0 g% u kobiet 14,0 g% u mężczyzn.

Częstość występowania niedokrwistości wynosi 1-10% w krajach biednych nawet do 60%. Niedokrwistość może ujawnić się w każdym wieku u niemowląt, dzieci, dorosłych i w wieku starczym.

Żelazo jest unikalnym i niezastąpionym środkiem odżywczym niezbędnym do życia a dzienne zapotrzebowanie na żelazo u mężczyzn i kobiet nie miesiączkujących wynosi ok. 1mg, u kobiet miesiączkujących 2mg, kobiet w ciąży 2-4 mg, młodzieży 2 mg, dzieci 1 mg, niemowląt 1,5 mg.

Erytrocyty to najliczniejszymi komórki krwi, które krążą w naczyniach krwionośnych dostarczając tlen każdej komórce. W warunkach prawidłowych w organizmie człowieka codziennie powstaje 2,5 x10¹¹ krwinek czerwonych z których każda żyje około 120 dni. Krwinki czerwone powstają w szpiku kostnym przede wszystkim w żebrach, kręgosłupie, miednicy, łopatkach, obojczykach. W sytuacjach, w których następuje nadmierna utrata krwinek czerwonych np. krwawienie produkcja tych krwinek może wzrosnąć 6-8 razy. W procesie powstawania krwinki niezbędne jest żelazo, gdyż jest ono nieodzownym składnikiem budowy hemoglobiny- białka wypełniającego krwinkę czerwoną, które bierze udział w transporcie tlenu do komórek i dwutlenku węgla z tkanek do płuc.

W organizmie człowieka znajduje się około 5-6 g żelaza, które związane jest z różnymi białkami. W krwi żelazo krąży związane z białkiem o nazwie transferyna, w krwince czerwonej jest składnikiem hemoglobiny, nadmiar żelaza jest zmagazynowany w postaci ferrytyny, hemosyderyny. Żelazo również wchodzi w skład wielu ważnych enzymów.

Dzienna dieta zawiera ok. 15-20 mg żelaza, którego osoby dorosłe o prawidłowych zapasach żelaza wchłaniają 5-10%. Żelazo jest wchłaniane w początkowej części jelita cienkiego. Proces ten jest utrudniony przez szczawiany, fityniany, fosforany, których jest nadmiar w diecie makrobiotycznej i wegańskiej, natomiast wchłanianie jest zwiększone poprzez kwas askorbinowy, cysteinę, fruktozę, alkohol, stany niedotlenienia. Po wchłonięciu żelazo łączy się z białkiem transportowym transferyną, która dostarcza go do szpiku, gdzie żelazo jest wykorzystywane w procesie tworzenia krwinek czerwonych.

Przyczyny niedoboru żelaza

Przyczyn zmniejszone ilości żelaza w organiźmie może być kilka.

Utrata krwi i przewlekłe krwawienie:

• nadmierne krwawienie miesięczne, poronienie
• krwawienie z przewodu pokarmowego - choroba wrzodowa, żylaki przełyku, pasożyty jelitowe, nowotwory, żylaki odbytu, polipy, przewlekłe przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych np. polopiryna, aspiryna
• krwawienia przewlekłe z dróg moczowych, nerek, nosa
• krwawienia z powodu skaz krwotocznych
• nadmierne wykorzystywanie krwiodawców
• samookaleczenia

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo:

• ciąża
• liczne porody
• okres laktacji
• okres szybkiego wzrostu (pokwitanie, dojrzewanie)

Nieprawidłowe wchłanianie żelaza zawartego w pożywieniu:

• stany po wycięciu żołądka
• przewlekła biegunka
• zespoły złego wchłaniania

Niedostateczne dostarczanie żelaza z pokarmem:

• dieta uboga w żelazo (wegańska, makrobiotyczna)
• zaburzenia łaknienia

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza ma przewlekły przebieg, a pierwsze objawy pojawiają się wtedy, gdy zapasy tego pierwiastka zostaną całkowicie wyczerpane włącznie z żelazem zawartym w ferrytynie. Przy ujemnym bilansie żelaza jego zapasy w organizmie zawartego w ferrytynie i hemosyderynie mogą wystarczyć nawet na kilka miesięcy a nawet kilka lat. W tym okresie można mówić o utajonym niedoborze żelaza, które można stwierdzić wyłącznie na podstawie badań hematologicznych. Po całkowitym wyczerpaniu się zapasów żelaza i utrzymującym się braku jego dowozu w pożywieniu ujawnia się niedokrwistość.

Rozwój dolegliwości niedokrwistości jest wynikiem zmniejszenia dostępności tlenu do tkanek i narządów i rozwoju zmian adaptacyjnych a ich nasilenie zależy od wieku pacjenta i obecności innych chorób np. serca, nerek, wątroby i czasu trwania niedoboru żelaza.

Główne dolegliwości niedoboru żelaza to:

• postępujące osłabienie
• łatwe męczenie
• duszność występująca przy wysiłku
• nagłe przyśpieszenia pracy serca
• zaburzenia koncentracji
• bóle głowy
• zaburzenia snu
• biegunki
• dziwne, spaczone łaknienie na ziemię, farbę (pices), lód (pagophagia)
• ból języka i jamy ustnej
• trudności w połykaniu
• odbijania, wzdęcia
• bladość powłok skórny, błon śluzowych i spojówek
• owrzodzenia w kącikach ust
• przedwczesne wypadanie włosów, które siwieją, są cienkie i łamliwe
• łamliwa, krucha z poprzecznymi i podłużnymi bruzdami płytka paznokci, często o kształcie łyżeczkowatym
  

Niedobór żelaza wpływa niekorzystnie na śluzówkę przewodu pokarmowego utrudniając połykanie. Często u osób cierpiących na chorobę wieńcową, zaburzenia rytmu dołączenie się niedokrwistości z niedoboru żelaza może bardzo spowodować wystąpienie bólu wieńcowego do niewydolności krążenia włącznie.

U małych dzieci i dojrzewającej młodzieży niedobór żelaza może zakłócić proces prawidłowego rozwoju.

Rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza

Podstawowym badaniem wykonywanym w celu rozpoznania niedokrwistości jest morfologia krwi obwodowej, która zawiera informacje na temat podstawowych składników krwi (krwinek czerwonych, płytkowych i białych, wartości hemoglobiny, hematokrytu. Jeśli objętość krwinki i stężenie hemoglobiny w krwince będzie za małe w stosunku do normy to można podejrzewać, że niedokrwistość mikrocytarna i niedobarwliwa ma związek z niedoborem żelaza. Aby ocenić stan gospodarki żelazem należy wykonać oznaczenie poziomu żelaza w surowicy, poziom transferyny i ferrytyny.

Czasami w celu rozpoznania niedokrwistości i jej przyczyny wykonać trzeba biopsję cienkoigłową szpiku, która ujawnia bardzo charakterystyczne cechy, które pojawiają się w czasie produkcji krwinek czerwonych w szpiku, kiedy brakuje żelaza.

W związku z faktem iż, niedokrwistość z niedoboru żelaza jest związana z krwawieniem w czasie diagnostyki należy poszukiwać ewentualnego źródło krwawienia. Badany jest przewód pokarmowy, układ oddechowy, układ moczowy czy rozrodczy. W późniejszym etapie należy przeanalizować sposób odżywiania chorego.

Nierzadko przyczyna niedokrwistości z niedoboru żelaza jest związana z rozwojem choroby nowotworowej i może być pierwszym objawem tak choroby.

Nierzadko bywa i tak, że mimo wykonania wielu badań specjalistycznych nie uda się wykryć przyczyny niedokrwistości niedoborowej.

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

Główną metodą leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza jest leczenie przyczynowe.

Zasadniczym sposobem leczenia tego typu niedokrwistości jest przyjmowanie preparatów żelaza doustnie, dożylnie lub domięśniowo. Najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem jest przyjmowanie żelaza dwuwartościowego w postaci tabletek. Najczęściej stosuje się 100-200 mg żelaza na dobę.

W ciągu kolejnych tygodni powinna następować poprawa wskaźników morfologii . Leczenie żelazem musi trwać ok. 3-6 miesięcy w celu uzupełnienia zapasów tego pierwiastka w organiźmie, a po około 2 tygodniach od rozpoczęcia leczenia żelazem należy wykonać kontrolną morfologię z ilością retikulocytów, których liczba powinna wzrosnąć.

Przyjmowaniu preparatów żelaza może czasem towarzyszyć zespół objawów gastrycznych takich jak:

• bóle brzucha
• biegunka
• ciemne stolce
• nudności
• niekiedy okresowe przyspieszenie pracy serca

Dolegliwości te trwają zwykle krótko i nie ma potrzeby odstawiania leku.

Przyjmowanie żelaza w postaci dożylnej najczęściej odbywa się w szpitalu, ze względu na możliwość wystąpienia objawów ze strony układu krążenia.

Żelaza drogą domięśniowa nie należy podawać ze względu na możliwość przebarwień skóry i rozwoju owrzodzenia w miejscu wkłucia i dużą bolesność.