Osteoporoza

Spis treści

1. Patofizjologia osteoporozy
2. Epidemiologia osteoporozy
3. Przyczyny osteoporozy
4. Objawy osteoporozy
5. Rozpoznanie osteoporozy
6. Profilaktyka osteoporozy
7. Leczenie osteoporozy

Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania. Tyle mówi definicja Światowej Organizacji Zdrowia. Co to oznacza w praktyce ?

Na osteoporozę narażone są przede wszystkim kobiety w okresie menopauzalnym i pomenopauzalnym, jednak nie jest prawdą, że osteoporoza to choroba “zarezerwowana” dla starszych kobiet. Mogą na nią także cierpieć starsi mężczyźni, a nawet dzieci.

Patofizjologia osteoporozy

Kość jest żywą tkanką, ulegającą procesom przebudowy - tworzenia i niszczenia – w ciągu całego życia człowieka. Na przebieg tych procesów mają przede wszystkim wpływ: hormony płciowe (żeńskie – estrogeny i męskie – androgeny), inne hormony – parathormon i kalcytonina, prawidłowa ilość wapnia w diecie, obecność witaminy D, umiarkowana aktywność fizyczna (umiarkowane obciążenie mechaniczne kości powoduje jej wzmocnienie), a także brak lub obecność procesów, uznanych za szkodliwe dla prawidłowego metabolizmu kostnego. Wapń jest jednym z najważniejszych pierwiastków, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu. Jest on także najważniejszym pierwiastkiem “kostnym” – w kości znajduje się ponad 90% jego całkowitej ilości w organizmie; jest on składnikiem substancji budulcowej kości – hydroksyapatytu. Od jego ilości zależy m.in. wytrzymałość kości na złamania.

Epidemiologia osteoporozy

Osteoporoza jest chorobą społeczną. Potwierdzają to badania epidemiologiczne, z których wynika, że w Polsce dotkniętych osteoporozą jest ok. 6,2 miliona osób. Zdiagnozowaną osteoporozę ma ok. 2,2 osób (1,3 mln-kobiety; 0,9 mln-mężczyźni). Rocznie stwierdza się ok. 14 tys. złamań związanych z tym schorzeniem. Według badań, w USA jest 20-25 milionów ludzi dotkniętych osteoporozą. W tej populacji zdarza się ok. 1,5 miliona złamań osteoporotycznych rocznie. 250 tysięcy z nich to złamania dotyczące szyjki kości udowej, które są najpoważniejsze z klinicznego punktu widzenia, a koszty ich leczenia są ogromne i wynoszą ok.10-15 miliardów dolarów rocznie. Złamania tego typu bardzo często charakteryzuje powikłany przebieg, ze śmiertelnością sięgającą 40%. Skrócenie życia po złamaniu szyjki koścki udowej jest wyliczone na ok. 9 lat. Ilość chorych, którzy powracają do pełnego zdrowia nie przekracza 25%, ponad 50% wymaga opieki, w tym 20% stałej pielęgnacji. Część osób po złamaniu szyjki kości udowej staje się więc na stałe zależna od pomocy osób trzecich i opieki lekarskiej.

Z raportu przygotowanego przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że osteoporoza jest coraz większym problemem zdrowotnym, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę proces starzenia się populacji. Szacuje się, że w 2010 r. na całym świecie odnotuje się

6.3 mln złamań osteoporotycznych, podczas gdy w 1990 r. było ich 1,7 mln. Wobec powyższych faktów najbardziej uzasadnionym wyzwaniem dla współczesnej medycyny staje się profilaktyka i wdrażanie skutecznych metod leczenia osteoporozy.

Przyczyny osteoporozy

Do zakończenia momentu dojrzewania, czyli do około 19 r. ż., tworzy się ponad 90% masy kości. Po zakończeniu okresu wzrastania, masy kostnej powoli i stopniowo ubywa – aż do momentu, w którym jej ilość jest za mała, aby wytrzymać siły urazów lub obciążenie na nie wywierane – dochodzi do złamania kości w warunkach, w których u osób zdrowych nie doszłoby do złamania.

Szybkość utraty masy kostnej (odwapnienie kości) zależy przede wszystkim od niedoboru estrogenów w organizmie kobiety po okresie menopauzy (osłabienie procesów tworzenia kości). U mężczyzn proces ten być może zależy od niedoboru androgenów (prace nad patogenezą osteoporozy u mężczyzn wciąż trwają). Inne czynniki to:

• wiek powyżej 65 lat
• występowanie osteoporozy u rodziców,
• szczupła budowa ciała
• wczesna menopauza
• niedobór wapnia w diecie osób starszych
• niedobór witaminy D (80% witaminy D tworzy się w skórze, pod wpływem słońca; osoby starsze mają tendencję do prowadzenia życia w zamkniętych pomieszczeniach, szczególnie w okresie jesienno – zimowym, hamując w ten sposób proces powstawania witaminy w ich organizmach)
• siedzący tryb życia
• długotrwałe zażywanie pewnych leków (np. glikokortykosteroidów, preparatów tarczycy, leków przeciwzakrzepowych lub odwadniających),
• współwystępowanie innych chorób (nadczynności tarczycy, zaburzenia trawienia, choroby nerek, żołądka, krwi)
• jasna karnacja skóry (rasa biała)
• nadużywanie alkoholu i kawy, coca – coli
• palenie papierosów
• nadmiar białka zwierzęcego w diecie
• długotrwałe unieruchomienie ( np. przewlekłe choroby)
  

Im więcej czynników ryzyka, tym większa możliwość rozwoju osteoporozy. Współwystępowanie trzech lub czterech czynników osteoporozy stanowi niepokojący sygnał, który powinien skłonić do zainteresowania się stanem własnych kości.

Objawy osteoporozy

Osteoporoza nie pojawia się nagle. Jest chorobą podstępną, rozwija się bowiem przez wiele lat, nie objawiając się początkowo w żaden szczególny sposób (- ewentualnie niespecyficznymi bólami kostnymi, niestety rzadko kojarzonymi z osteoporozą). Bardzo często pierwszym objawem osteoporozy, będącej już w stadium zawansowanym, jest złamanie kości. Złamania osteoporotyczne występują w kilku charakterystycznych miejscach: nadgarstku, szyjce kości udowej, trzonach kręgów kręgosłupa, rzadziej dotyczą żeber i innych kości. Złamania są poważnym powikłaniem, kończącym się trwałym ubytkiem na zdrowiu, a nawet śmiercią. Wymagają one kosztownego, długotrwałego leczenia, nierzadko nie zakończonego pełnym powodzeniem i mogą prowadzić do trwałego obniżenia sprawności ruchowej chorego.

Rozpoznanie osteoporozy

Obecnie można określić stopień zagrożenia osteoporozą i złamaniem osteoporotycznym na wiele miesięcy i lat przed momentem, kiedy choroba staje się groźna. Dysponujemy kilkoma metodami diagnostycznymi określającymi stopień zaawansowania osteoporozy.

Najlepszym badaniem, oceniającym strukturę kostną, jest densytometria. Densytometria pozwala na określenie gęstości mineralnej kości (BMD), na podstawie ilości pochłoniętego przez tkankę kostną promieniowania gamma (podobne zjawisko występuje w “zwykłym” badaniu rentgenowskim). Badanie jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut, nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony badanego do jego przeprowadzenia. Jest ono wykorzystywane także do oceny skuteczności leczenia. Obecnie, najlepszą metodą densytometryczną jest dwuenergetyczna densytometria rentgenowska (DXA).

Inne metody obejmują: ilościową tomografię komputerową (QCT), badanie ultrasonograficzne.

Do oceny złamań osteoporotycznych najlepsze są w dalszym ciągu badania rentgenowskie, które powinny także być wykonywanie jako pierwsze badanie u osób z ostrymi dolegliwościami ze strony układu kostnego.

W celu oceny dynamiki procesów metabolicznych można wykonać badanie biochemiczne krwi obejmujące oznaczenie markerów resorpcji i tworzenia kości.

Jakkolwiek najlepszym badaniem jest densytometria, w ocenie zagrożenia lub zaawansowania osteoporozy należy wziąć pod uwagę także obecność czynników ryzyka, objawy choroby, wyniki badań krwi i rentgenowskich. Dopiero wtedy wyłania się całościowy obraz choroby, wobec której należy rozpocząć odpowiednie leczenie.

Profilaktyka osteoporozy

W leczeniu osteoporozy najważniejsza jest profilaktyka - zapobieganie rozwojowi choroby. O stan kości należy dbać od lat najwcześniejszych – od tego, jak zostaną ukształtowane w dzieciństwie i młodości, zależy ich przyszły los. Należy dbać o prawidłową masę kostną poprzez :

1. zapewnienie właściwej ilości wapnia w diecie dzieci i młodzieży,

2. dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilość witaminy D – poprzez przebywanie na słońcu, a jeśli nie jest to możliwe, poprzez podawanie jej preparatów,

3. prowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej, która wzmacnia kości

W wieku dorosłym należy unikać palenia papierosów, nadużywania alkoholu, picia nadmiernej ilości kawy, siedzącego trybu życia. Prawidłowa podaż wapnia i witamy D jest ważna przez całe życie, a szczególnie u osób w podeszłym wieku. Profilaktyka i leczenie za pomocą preparatów wapniowo – witaminowych ma udowodnioną skuteczność działania. Ten sposób terapii jest bezpieczny dla organizmu.

Leczenie osteoporozy

W leczeniu osteoporozy stosuje się kilka różnych grup leków. Większość z nich ma udowodnioną skuteczność w zapobieganiu złamaniom osteoporotycznym, niektóre w większym, inne w mniejszym stopniu.

U kobiet w okresie menopauzy polecane jest prowadzenie hormonalnej terapii zastępczej – polegającej na podawaniu hormonów, które w warunkach prawidłowych są produkowane przez jajniki i pełnią rolę ochronną wobec kości. Kiedy zanika czynność jajników, proces osteoporotyczny ulega przyspieszeniu. Stosowanie estrogenów (w postaci tabletek lub plastrów przylepianych do skóry) hamuje ten proces.

Kolejną grupą leków są bisfosfoniany np. etidronian, alendronian. Leki te we wczesnych stadiach osteoporozy powodują zwiększenie masy kostnej. Razem z preparatami witaminowo-wapniowymi, stanowią obecnie leki pierwszego rzutu w leczeniu osteoporozy występującej u osób w podeszłym wieku.

W leczeniu osteoporozy można stosować kalcytoninę – hormon regulujący metabolizm wapnia, hamujący proces niszczenia kości. Kalcytonina jest bardzo dobrym lekiem w zwalczaniu bólów kostnych, spowodowanych osteoporozą. Jest to preparat stosowany w leczenia stanów przebiegających w stężenia wapnia w surowicy krwi.

W leczeniu osteoporozy stosuje się także fluor. Stymuluje on tworzenie tkanki kostnej, zwiększa masę szkieletu.

Najnowszą grupą leków, która być może znajdzie zastosowanie w leczeniu osteoporozy są selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM) -np. tamoksyfen i raloksyfen.

Jakkolwiek każdy z powyżej przedstawionych sposobów leczenia wykazuje skuteczność, najlepsze efekty daje terapia skojarzona: prawidłowa aktywność fizyczna, eliminacja czynników ryzyka, prawidłowa podaż wapnia i witaminy D, ochrona przed upadkami, mogącymi prowadzić do złamań, stosowanie odpowiednich leków.