Badanie krwi
- O krwi
- Przygotowanie do badania krwi
- Zasady pobierania krwi
- Wynik badania krwi
- Powikłania związane z pobraniem krwi
- Wyniki badania krwi
O krwi
Badanie krwi jest jednym z podstawowych i jednym z najprostszych badań, pozwalających lekarzowi wstępnie określić stan zdrowia badanego. Rutynowo wykonuje się tzw. morfologię. Jest to najczęściej wykonywany profil badań laboratoryjnych, w którym ocenia się: liczbę krwinek białych, czerwonych, hematokryt i stężenie hemoglobiny. Aby zrozumieć w jakim celu wykonywane jest to badanie należy wspomnieć kilka słów na temat funkcji krwi.
Krew w ustroju człowieka spełnia wiele istotnych funkcji m.in. bierze udział w przenoszeniu tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla z tkanek do płuc, bierze udział w przenoszeniu substancji odżywczych, hormonów, enzymów, witamin do tkanek co stanowi podstawę prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ponadto krew stanowi istotne ogniwo układu odpornościowego człowieka oraz zapewnia stałość środowiska wewnętrznego organizmu czyli tzw. homeostazę. Ze względu na właściwości krwi i wykonywanie tak wielu złożonych funkcji jakiekolwiek nieprawidłowości w czynności narządów mają swoje odbicie w składzie krwi. Dlatego też badanie krwi odgrywa tak istotną rolę w procesie diagnostycznym.
Krew zawiera tzw. składniki upostaciowane, do których należą krwinki czerwone, białe, płytki krwi oraz cześć płynną- osocze.
Głównym składnikiem krwi są erytrocyty (krwinki czerwone), zawierające dużą ilość hemoglobiny będącej substancją mającą zdolność wiązania i oddawania tlenu. Swoją barwę krew zawdzięcza właśnie hemoglobinie. Krew tętnicza (utlenowana) ma odcień jasnoczerwony, natomiast krew żylna ma zabarwienie ciemnoczerwone.
Drugim ważnym elementem krwi są leukocyty (tzw. krwinki białe). To przede wszystkim dzięki nim organizm broni się przed różnymi czynnikami, którymi mogą być bakterie, wirusy, pierwotniaki itp.
Wyróżnia się kilka podgrup krwinek białych-
- granulocyty, mające właściwości żerne tzn pochłaniania i trawienia drobnoustrojów
- limfocyty, biorące udział w funkcjach obronnych organizmu
- monocyty, mające właściwości żerne
Trzecią ważną grupą są płytki krwi (tzw. trombocyty) - wyspecjalizowane komórki, odgrywające bardzo ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi.
W wielu sytuacjach wykonywane jest również badanie biochemiczne krwi. Przeprowadza się je w celu określenia zawartości we krwi różnych związków chemicznych takich jak: poziom glukozy, mocznika, kreatyniny, białka, elektrolitów (potasu, sodu, chloru), cholesterolu, trójglicerydów, bilirubiny, amylazy itd., które normalnie występują we krwi. Można więc tą drogą wykryć czy u danego pacjenta występuje ich nadmiar czy ich niedobór.
Przygotowanie do badania krwi
Osoba udająca się na badanie krwi musi być na czczo, najlepiej 12 godzin po ostatnim posiłku. Spożycie posiłku przed badaniem może zafałszować wyniki badania. Może np. wykazać wysokie poziomy glukozy (budzące podejrzenie cukrzycy) u osoby zupełnie zdrowej, będącej jednakże po posiłku w chwili pobierania krwi.
Przed badaniem należy lekarzowi lub pielęgniarce powiedzieć o przyjmowanych lekach a także o ewentualnych zakażeniach ( WZW, AIDS).
Zasady pobierania krwi
Krew jest pobierana w każdym laboratorium lub gabinecie zabiegowym spełniającym odpowiednie wymogi sanitarno-higieniczne.
Pielęgniarka pobiera krew z naczynia żylnego w okolicy zgięcia łokciowego, po wcześniejszym przemyciu środkiem odkażającym skóry w miejscu wkłucia. W niektórych przypadkach krew pobierana jest z innych okolic np z naczynia żylnego grzbietu dłoni lub stopy. Poza tym z opuszki palca lub z płatka ucha.
Najpierw pielęgniarka zaciska stazę, czyli gumową lub z materiału opaskę na ramieniu. Powoduje to ustanie odpływu krwi z kończyny przez co nabrzmiewają żyły i łatwiej jest osobie pobierającej trafić w naczynie. Krew pobiera przy użyciu jednorazowych igieł, które po badaniu są wyrzucane. U osób przebywających w szpitalach często zakładane są tzw. wenflony, czyli igły które mogą znajdować się w naczyniu żylnym przez dłuższy czas. Stwarza to oczywiście pewne zagrożenia związane z możliwością przeniesieni zakażenia do krwi. Po badaniu miejsce ukłucia przyciskamy watką umoczoną w środku dezynfekującym. Pamiętajmy o tym, żeby nie zginać ręki w łokciu, gdyż sprzyja to powstawaniu krwiaka. Ręka powinna być wyprostowana, a samo miejsce ukłucia mocno uciśnięte.
Wynik badania krwi
Poniżej przedstawiamy wartości prawidłowe dla osób dorosłych:
Mężczyźni:
krwinki białe (LEU) | 4000 - 10000 /ul |
krwinki czerwone (ERY) | 4700000 - 6100000 /ul |
hemoglobina (HGB) | 14-18 g/dl |
hematokryt (HCT) | 42-52 % |
MCV | 80-94 fl |
MCH | 27-31 pg |
MCHC | 33-37 g/dl |
RDW | 11.5-14.5 % |
płytki krwi | 130000 - 400000 /ul |
Kobiety
krwinki białe (LEU,WBC) | 4000 - 10000 /ul |
krwinki czerwone (ERY,RBC) | 4200000 - 5400000 /ul |
hemoglobina (HGB) | 12-16 g/dl |
hematokryt (HCT) | 37-47 % |
MCV | 81-99 fl |
MCH | 27-31 pg |
MCHC | 33-37 g/dl |
RDW | 11.5-14.5 % |
płytki krwi (PLT) | 130000 - 400000 /ul |
Należy wyraźnie zaznaczyć,że powyżej podane wartości są tylko przykładowymi wartościami jednego z laboratoriów. Poszczególne laboratoria mogą mieć jednak nieco inne zakresy norm.
Powikłania związane z pobraniem krwi
Najczęściej występującym powikłaniem jest krwawienie z miejsca wkłucia oraz krwiak podskórny. Przedłużone krwawienie z miejsca wkłucia może być wywołane zaburzeniami w układzie krzepnięcia. Wymaga to przeprowadzenia dodatkowych badań krwi, mogącym pomóc w wyjaśnieniu przyczyn zaburzeń krzepnięcia.
Bardzo rzadkim powikłaniem (kiedyś znacznie częstszym) jest przeniesienie zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B lub C w czasie zabiegów pobierania krwi. Obecnie dzięki używaniu jednorazowych igieł oraz strzykawek, odkażaniu miejsca wkłucia oraz dzięki stosowaniu jednorazowych rękawiczek ryzyko tego zakażenia spadło do minimum.
Wyniki badania krwi
Tutaj mogą się Państwo przeczytać o ewentualnych przyczynach odchyleń od normy, które stwierdza się podczas badań krwi. Pamiętajmy jednak, że każdy wynik morfologii krwi jest obarczony pewnym ryzykiem błędu. Może być to spowodowane nieprawidłowym odczytem aparatu lub pomyłką w laboratorium. Nie wpadajmy więc w panikę i nie doszukujmy się ciężkiej choroby np. po jednorazowym podwyższeniu leukocytozy. Poniższy opis ma na celu tylko przybliżenie pewnych zagadnień. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy zgłosić się do lekarza.
Krwinki białe (WBC, leukocyty) - Wśród populacji krwinek białych występuje pięć typów krwinek: granulocyty obojętnochłonne (neutrofile), granulocyty kwasochłonne (eozynofile), granulocyty zasadochłonne (bazofile), monocyty i limfocyty. Zwiększona ilość leukocytów nosi nazwę leukocytozy, która może być spowodowana przez wzrost jednego lub kilku rodzajów krwinek białych. Wzrost ich liczby może występować w stanach fizjologicznych (np. po spożyciu posiłku, po wysiłku, w ciąży) lub stanach chorobowych ( choroby zakaźne, uszkodzenia narządów, zatrucia, nowotwory).
Liczba leukocytów niższa od 3000 tys./ul jest definiowana jako leukopenia. Spadek ich liczby może nastąpić po uszkodzeniu szpiku kostnego przez środki chemiczne, promieniowanie, przez choroby takie jak białaczki, ciężkie zakażenia bakteryjne, wirusowe, pierwotniakowe także przez przerzuty nowotworowe.
Krwinki czerwone (RBC, erytrocyty)
Jak już wyżej wspomniano głównym składnikiem krwi są erytrocyty (krwinki czerwone), zawierające dużą ilość hemoglobiny będącej substancją mającą zdolność wiązania i oddawania tlenu. Swoją barwę krew zawdzięcza właśnie hemoglobinie. Krew tętnicza (utlenowana) ma odcień jasnoczerwony, natomiast krew żylna ma zabarwienie ciemnoczerwone.
Wzrost ich liczby nazywany jest nadkrwistością (erytrocytozą), natomiast spadek - (erytropenią).
Nadkrwistość może być odpowiedzią organizmu na przewlekłe niedotlenienie tkanek. Dzieje się tak w niektórych wadach sercach, w rozedmie płuc, oraz w przypadku przebywania na znacznych wysokościach. Ponadto do nadkrwistości prowadzą niektóre choroby nerek (torbielowatość, wodonercze, guzy nerek), w których dochodzi do zwiększonego wytwarzania hormonu pobudzającego wytwarzanie erytrocytów ( erytropoetyny). Również niektóre choroby wątroby (nowotwory) i odwodnienie organizmu może być przyczyną nadkrwistości. W rzadkich przypadkach nadkrwistość może być komponentą rzadkiej choroby hematologicznej zwanej czerwienicą.
Częściej jednak mamy jednak do czynienia z niedokrwistością. Może być ona wywołana utratą krwi, niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. Do niedokrwistości dochodzi też w przypadku oddziaływania różnorodnych czynników powodujących rozpad erytrocytów (tzw. niedokrwistości hemolitycznej). Przyczyną niedokrwistości mogą być również inne przyczyny wtórne (ciąża, choroby nerek, nowotwory, choroby przewlekłe).
Odczyn Biernackiego (OB) - to badanie często wykonywane w szpitalach. Jest niespecyficznym wskaźnikiem procesu chorobowego. Prawidłowo wskaźnik OB po godzinie wynosi:
- u kobiet do 12 mm
- u mężczyzn do 8 mm
Służy do oceny szybkości opadania krwinek czerwonych w pewnym przedziale czasu ( najczęściej określa się w OB po godzinie). Wiele procesów chorobowych może doprowadzić do wzrostu szybkości i opadania krwinek czerwonych. Mogą to być: stany zapalne, stany niedokrwistości, nowotwory, choroby rozrostowe krwi, choroby z kręgu autoimmunologicznych, choroby tarczycy, niektóre leki.
Do wzrostu OB dochodzi również w ciąży, w czasie połogu, w okresie miesiączki oraz u starszych ludzi.
W pewnych sytuacjach może dojść do zwolnienia opadania krwinek- dzieje się tak w nadkrwistościach oraz w niewydolności krążenia.
Hemoglobina (HGB) - jest to podstawowy składnik erytrocytów, mający za zadanie przenoszenie tlenu z płuc do tkanek i dwutlenku węgla z tkanek do płuc. Powodem wzrostu stężenia hemoglobiny są nadkrwistości oraz stan odwodnienia organizmu.
Częściej jednak dochodzi do spadku stężenia hemoglobiny. Najczęściej powodem tego jest niedokrwistość oraz stany przewodnienia organizmu.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że aby rozpoznać niedokrwistość należy najpierw wynik badania odnieść do norm obowiązujących dla danego wieku, a przede wszystkim do innych badań krwi.
Średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) - wskaźnik ten opisuje średnią objętość pojedynczej krwinki czerwonej. Objętość krwinki większa od 94( niektórzy przyjmują 100 fl) określana jest jako krwinka makrocytowa. Najczęściej przyczyną tego jest niedokrwistość związana z niedoborem witaminy B12 i/lub kwasu foliowego.
Natomiast wartości poniżej 80 fl świadczą najczęściej o niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Płytki krwi (PLT) - są to bezjądrzaste komórki, biorące udział w procesach krzepnięcia krwi. W pewnych sytuacjach może dojść do wzrostu liczby płytek krwi ponad wartości uznawane za normę. Może się tak stać w przebiegu chorób nowotworowych krwi( czerwienica, przewlekła białaczka szpikowa), przewlekłych chorób zapalnych ( np gruźlica, rzs), ponadto po usunięciu śledziony, w niedokrwistości z niedoboru żelaza, w przypadku stosowania kortykosteroidów). Częściej jednak spotyka się małopłytkowość (trombocypenię) spowodowaną np. skutkami ubocznymi niektórych leków, niedoborami witaminy B12 lub kwasu foliowego, zakażeniami, nowotworami i innymi chorobami.
Granulocyty zasadochłonne (Bazocyty, BASO) - należą do komórek mających zdolności żerne. Biorą udział w reakcjach alergicznych.ich liczba zwiększa się w stanach alergicznych. Zwiększenie ilości bazocytów (bazocytoza) występuje w przebiegu chorób alergicznych, w przewlekłej białaczce szpikowej, czerwienicy prawdziwej, w niedoczynności tarczycy, w czasie leczenia estrogenami oraz w przebiegu przewlekłych chorób zapalnych przewodu pokarmowego. Wartości poniżej normy występują w przebiegu ostrych infekcji, nadczynności tarczycy oraz w stresie.
Granulocyty kwasochonne (Eozynocyty, EOS) - to komórki biorące udział w mechanizmach odpornościowych organizmu. Zwiększenie ich wartości wywołują choroby alergiczne, zakaźne, zaburzenia hematologiczne, pasożytnicze, astma oskrzelowa, łuszczyca, jak też zażywanie leków (np. penicyliny).
Eozynopenię, czyli zmniejszenie liczby granulocytów kwasochłonnych spotyka się w przebiegu zakażeń, duru brzusznego, czerwonki, posocznicy, urazów, oparzeń, wysiłku fizycznego oraz leczenia kortykosteroidami.
Monocyty (MONO) - są komórkami o właściwościach żernych, biorącymi udział w odpowiedzi immunologicznej. Wzrost ich poziomu we krwi występuje w przebiegu zakażeń bakteryjnych, mononukleozie zakaźnej, durze brzusznym. Przyczyną mniejszej liczby monocytów są np. infekcje, a także stosowanie kortykosteroidów.
Granulocyty obojętnochłonne (Neutrocyty, NEUT) - są to najliczniejsze komórki spośród wszystkich leukocytów. Główną ich rolą jest obrona organizmu przed zakażeniami. Zwiększenie ich liczby może pojawić się w następujących przypadkach: w zakażeniach miejscowych i ogólnych, zarówno bakteryjnych, wirusowych jak i pierwotniakowych. Ponadto w chorobach nowotworowych, hematologicznych, po urazach, krwotokach, zawałach, w chorobach metabolicznych, u osób palących papierosów. Fizjologicznie do wzrostu poziomu neutrocytów dochodzi u kobiet w trzecim trymestrze ciąży.
Spadek liczby neutrocytów występuje w zakażeniach grzybiczych, wirusowych takich jak grypa czy różyczka, bakteryjnych (gruźlica, dur, bruceloza), po uszkodzeniu szpiku kostnego, przy leczeniu cystostatykami.
Limfocyty (LYMPH) - są grupą zróżnicowanych komórek pod względem funkcjonalnym, których podstawowym zadaniem jest udział w odpowiedzi immunologicznej. Ich liczba wzrasta w chorobach zakaźnych w chłoniakach, przewlekła białaczka limfatyczna, szpiczak mnogi, odra, świnka, gruźlica, kiła, różyczka, choroby immunologiczne.
Natomiast spadek (pancytopenia) może być wywołana przez stosowanie kortykosterydów, w przebiegu wrodzonych defektów odpornościowych, w przebiegu niewydolności nerek a także w ciężkich zakażeniach wirusowych.