Tężec

Spis treści

1. Przyczyny tężca
2. Epidemiologia tężca
3. Przebieg tężca
4. Profilaktyka tężca
5. Postępowanie po zranieniu
6. Leczenie tężca

Ostra choroba zakaźna rozpoczynająca się zakażeniem przyrannym z następowym występowaniem wzmożonego napięcia mięśniowego z napadami tonicznych skurczów mięśni poprzecznie prążkowanych (szkieletowych) wywołanymi działaniem tetanospazminy na ośrodkowy układ nerwowy.

Przyczyny tężca

Chorobę wywołuje beztlenowa, zarodnikująca Gram-dodatnia laseczka Clostridium tetani wytwarzająca egzotoksynę (tetanospazminę), toksynę dostającą się do ośrodkowego układu nerwowego drogą krwi lub wzdłuż obwodowych nerwów ruchowych gdzie blokuje uwalnianie inhibitorów neurotransmiterów z zakończeń nerwowych. Dochodzi do rozwoju uogólnionego wzmożonego napięcia mięśniowego i gotowości do tonicznych drgawek.

Epidemiologia tężca

Przyczyną zakażenia jest materiał zanieczyszczony zarodnikami tężca (najczęściej ziemia i kurz), a rezerwuarem zarazka w przyrodzie - przewód pokarmowy głównie koni, a także ludzi oraz gleba zanieczyszczona wydalinami przewodu pokarmowego.

Wrotami zakażenia są wszelkiego rodzaju uszkodzone powłoki skórne, rzadziej błony śluzowe, narząd rodny, pępowina noworodka. Do zakażenia dochodzi przez zanieczyszczenie rany ziemią, nawozem, kurzem lub przez ciało obce zakażone zarodnikami tężca.

Ponad 80% przypadków tężca pochodzi z drobnych skaleczeń i otarć naskórka. Najwięcej zakażeń występuje miesiącach letnich i jesiennych, co związane jest z nasileniem prac polowych.

Wrażliwość na zachorowanie jest powszechna. Odporność na zachorowanie nabywa się w wyniku szczepień. Po szczepieniu podstawowym obejmującym 3 dawki w systemie: I dawka, po miesiącu II dawka i po roku III dawka, szczepienia należy powtarzać co 10 lat.

Przechorowanie tężca nie daje odporności, a więc nie zabezpiecz przed ponownym zachorowaniem. Ochronę przed zachorowaniem zapewniają tylko szczepienia ochronne.

Przebieg tężca

Okres wylęgania od wniknięcia drobnoustroju do wystąpienia objawów wynosi od 5-50 dni średnio 5-10dni. Zwyczajowo określa go się od początku skaleczenia do wystąpienia pierwszych objawów. Niestety moment ten jest często nieuchwytny. Zwykle im krótszy okres wylęgania choroby, szybszy rozwój objawów i im później zastosowano leczenie tym przebieg choroby jest cięższy.

Pierwsze objawy tężca są niecharakterystyczne. Występuje niepokój, pogorszenie samopoczucia, rozdrażnienie, bóle głowy, wzmożona potliwość, wrażenie napięcia w poszczególnych grupach mięśniowych a w okolicach zranienia parestezje.

Następnie dołącza się pierwszy charakterystyczny objaw tężca- szczękościsk spowodowany wzmożeniem napięcia mięśni żwaczy. Następnie chory może odczuwać wzmożenie napięcia mięśni mięśni mimicznych twarzy, mięśni szyi i karku, tułowia, kończyn dolnych i brzucha. Skurcz mięśni twarzy powoduje wystąpienie charakterystycznego objawu – risus sardonicus. Skurcze dużych grup mięśniowych zwłaszcza grzbietu i karku powodują napady prężeń, bardzo bolesnych, w przebiegu których często dochodzi do kompresyjnych złamań trzonów kręgowych, najczęściej piersiowych od 4 do 6 kręgu. Każdy napad tężcowy powoduje niedotlenienie mózgu, dlatego chorego z podejrzeniem tężca należy hospitalizować na oddziale intensywnej opieki medycznej.

Czasami w przebiegu choroby nie dochodzi do prężeń uogólnionych. Wzmożone napięciem mięśniowe ograniczone jest wówczas do jednej grupy mięśni np kończyny górnej czy dolnej.

Profilaktyka tężca

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienia p/ tężcowi są w Polsce obowiązkowe. Szczepieniu podlegają dzieci od 7 tyg. życia do 19 roku włącznie oraz osoby w wieku powyżej 19 lat narażone w sposób szczególny na zakażenie.

Według kalendarza szczepień szczepienia są wykonywane w następującym wieku:

• I dawka w wieku 2 miesięcy ( 7 tyg. życia )
• II dawka w wieku 3 / 4 miesięcy,
• III dawka w wieku 5 miesięcy
• IV dawka w wieku 16-18 miesięcy

Powyższe szczepienia należy wykonać podając skojarzoną szczepionkę DTP przeciwko D-błonicy, T- tężcowi i P -krztuścowi:

• DTPw (D-toksoid błoniczy, T-toksoid tężcowy, Pw-krztusiec pełnokomórkowy )- firma Biomed
• TRIPACEL (toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, krztusiec acelularny) - firma Aventis Pasteur
• INFANRIX (toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, krztusiec acelularny) - firma SmithKline Beecham
• DTPa (D-toksoid błoniczy, T-toksoid tężcowy, Pa-krztusiec acelularny) firma Statens Serum Institut
• DTPa + IPV (D-toksoid błoniczy, T-toksoid tężcowy, Pa-krztusiec acelularny + trzy typy ( 1,2,3 ) inaktywowanych wirusów polio) -firma Statens Serum Institut
• TETRACOQ (toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, krztusiec pełnokomórkowy + trzy typy (1,2,3 ) inaktywowanych wirusów polio) - firma Aventis –Pasteur
• Infanrix Hep B (toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, krztusiec acelularny + antygen powierzchniowy HBs wirusa HBV)- firma SmithKline Beecham-
• Tritanrix Hep B (toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, krztusiec pełnokomórkowy + antygen powierzchniowy HBs wirusa HBV) - firma SmithKline Beecham

Odstępy między poszczególnymi dawkami szczepionki powinny wynosić 6 tyg.

Dziecku, które z różnych względów nie otrzymało szczepień szczepionką skojarzoną p/błonicy, tężcowi i krztuścowi zgodnie z kalendarzem szczepień i nie ma przeciwwskazań do szczepień należy podać szczepionkę w innym terminie uwzględniając 3 dawki składające się na szczepienie pierwotne podane w odstępie 6 tygodni i IV dawkę po okresie jednego roku od szczepienia pierwotnego.

Obecnie w Polsce dostępne są szczepionki skojarzone p/błonicy, tężcowi i krztuścowi zawierające komponentę krztuścową w formie całej komórki – krztusiec pełnokomórkowy lub szczepionki zawierające wyosobnione antygeny – krztusiec acelularny.

Szczepionki zawierające krztusiec pełnokomórkowy możemy stosować od 2 miesiąca ( 7 tyg. ) życia do ukończenia 3 roku życia, natomiast szczepionki acelularne możemy stosować od 2 miesiąca (7 tyg.) życia do ukończenia 7 roku życia.

Szczepionki zawierające krztusiec acelularny możemy stosować jako dawki przypominające między 5 a 7 rokiem życia w miejsce przypadającego w tym okresie szczepienia p/ błonicy i tężcowi.( DT)

U dzieci z przeciwwskazaniem do szczepienia p/ krztuścowi należy zastosować szczepionkę DT ( błoniczo-tężcową ) podając:

• I dawkę w 3 / 4 miesiącu życia,
• II dawkę 5 miesiącu życia,
• III dawkę w 16 -18 miesiącu życia,

Dalsze dawki szczepień p/ tężcowi podajemy w kolejnych latach: 6 roku życia, 14 roku życia, 19 roku życia. Dzieciom do ukończenia 7 roku życia podajemy szczepionkę DT:

• Szczepionka DT (D – toksoid błoniczy, T-toksoid tężcowy ) – firma Biomed

natomiast osobom od 8 roku życia podajemy szczepionkę Td:

• Szczepionka Td (d – toksoid błoniczy, T-toksoid tężcowy ) – firma Biomed

Powyżej 19 roku życia szczepieniu podlegają:

• ze wskazań indywidualnych osoby, które uległy zranieniu,
• szczepienie jest również zalecane osobom dorosłym i w celach profilaktycznych powinno być przyjmowane co 10 lat

Przeciwwskazania do szczepień p/ tężcowi;

Ze względu na duże znaczenie szczepień przeciwko tężcowi przeciwwskazania należy ograniczać, zwłaszcza w przypadku szczepienia stosowanego z powodu zranienia.

Postępowanie po zranieniu

U osób, które uległy zranieniu postępowanie zapobiegające polega na:

• dokładnym chirurgicznym oczyszczeniu rany właściwym jej opatrzeniu
• uodpornieniu czynnym (szczepienie anatoksyną) lub czynno-biernym (szczepienie anatoksyną i podanie antytoksyny) w zależności od daty ostatnich szczepień, rodzaju rany oraz uczulenia na obcogatunkowe białko

Szczepionki przeciwtężcowej (anatoksyny) można nie podawać osobom, które ostatnią dawkę szczepienia podstawowego lub przypominającego otrzymały przed upływem 12 miesięcy od zranienia.

Surowicy przeciwtężcowej (antytoksyny) nie należy podawać osobom szczepionym przeciw tężcowi w okresie 12 miesięcy od zakończenia szczepienia podstawowego lub podania dawki przypominającej.

Uodpornienie czynno-bierne (anatoksyna + antytoksyna) należy zastosować u osób, które:

• nie były szczepione przeciw tężcowi
• nie otrzymały wszystkich dawek szczepienia podstawowego
• nie posiadają dokumentacji lub nie pamiętają terminów szczepienia
• otrzymały ostatnią dawkę szczepionki ponad 10 lat od zranienia

Decyzję co do właściwego sposobu postępowania w stosunku do osoby u której doszło do zranienia podejmuje lekarz.

Zalecenia dotyczące swoistego zapobiegania tężcowi u zranionych osób

• *szczepionka TT-monowalentny toksoid tężcowy szczepionka Td-skojarzona szczepionka p/tężcowo-błonicza dla dorosłych ze zmniejszoną zawartością toksoidu błoniczego
• **w przypadku braku lub niemożliwości zastosowania immunoglobuliny ludzkiej LIT z jakichkolwiek przyczyn, należy zastosować antytoksynę końską KAT 3 000j.m.
• ***w ranach, w których ryzyko infekcji jest szczególnie wysokie – rozważyć zastosowanie 1 dawki szczepionki Td lub TT

Leczenie tężca

Postępowanie terapeutyczne prowadzone jest na oddziale intensywnej opieki medycznej. Podstawowym lekiem jest surowica przeciwtężcowa (antytoksyna), w której zawarte są przeciwciała wiążące jad tężcowy (tetanospazminę i tetanolizynę) lub immunoglobulina ludzka przeciwtężcowa. Jednocześnie z podaniem antytoksyny lub immunoglobuliny chorego uodparnia się czynnie szczepionką przeciwtężcową (anatoksyną). Dodatkowo stosuję się leki uspakajające a w ciężkich przypadkach chorego usypia się i podłącza do respiratora.