Tansplantacja wątroby

Transplantacja wątroby od ponad 25 lat stała się powszechnie uznaną i akceptowaną metodą leczenia chorych ze schyłkową nieodwracalną niewydolnością wątroby. Pierwsze kliniczne próby transplantacji sięgają lat sześćdziesiątych XX wieku i wiążą się z nazwiskiem Thomasa Starzla, amerykańskiego chirurga i transplantologa, który pracując z zespołami w klinikach uniwersyteckich w Denver a potem w Pittsburghu, opracował zasady techniki chirurgicznej i wskazania do transplantacji.

Prawdziwy postęp dokonał się jednak blisko dwie dekady później, dzięki udoskonaleniu techniki chirurgicznej i rozwojowi technologii medycznych, postępom w intensywnej terapii, precyzyjnemu określeniu wskazań a nade wszystko dzięki wprowadzeniu do leczenia niezwykle skutecznego leku przeciw odrzucaniu przeszczepionego narządu – cyklosporyny A. Wielkie zasługi położył w tym brytyjski chirurg transplantolog, obdarowany potem przez królową tytułem szlacheckim – Sir Roy Calne – pionier transplantacji wątroby w Europie, a zarazem były wieloletni współpracownik Thomasa Starzla. Naukowe Konferencje konsensusu specjalistów –transplantologów i chirurgów w Bethesda w 1983 r. (National Institutes of Health Consens Statement) i w Paryżu w 1993 r. (Consensus Statement on Indications for Liver Transplantation) sprawiły, że transplantacja wątroby została uznana za pełnoprawną metodę leczenia schyłkowej niewydolności wątroby.
Najczęstszym wskazaniem do transplantacji wątroby jest zaawansowana marskość tego narządu, zazwyczaj w przebiegu uszkodzenia wątroby wirusem zapalenia wątroby typu B lub typu C. Nieco rzadziej wskazaniem do transplantacji jest poalkoholowa marskość wątroby pod warunkiem zaniechania spożywania alkoholu i podjęcia specjalistycznego leczenia odwykowego. Inne wskazania obejmują wrodzone choroby wątroby o charakterze autoimmunologicznym lub metabolicznym.
Sam zabieg przeszczepienia wątroby jest jednym z najtrudniejszych technicznie i najbardziej czasochłonnych w chirurgii. Składa się on z 3 odrębnych operacji:

1. pobrania wątroby od zmarłego dawcy lub fragmentu wątroby od żywego spokrewnionego dawcy,
2. usunięcia wątroby chorej,
3. przeszczepienia wątroby pobranej od dawcy w miejsce wyciętej chorej wątroby biorcy.
   

Bardzo istotna dla powodzenia całej transplantacji jest logistyka, a przede wszystkim taki układ czasowy trzech wymienionych etapów, by okres pozostawania przeszczepianego narządu poza organizmem (czas zimnego niedokrwienia) był jak najkrótszy. Identyfikacją potencjalnych dawców i koordynacją pobrania i przeszczepienia zajmuje się w Polsce specjalna agenda rządowa – Poltransplant. Prowadzi on krajową listę potencjalnych biorców, tzw. listę oczekujących na przeszczepienie.

Podstawowym kryterium doboru dawcy i biorcy jest zgodność w zakresie grup głównych krwi (A, B, 0) a także pilność przeszczepienia. Priorytet mają biorcy w ciężkim stanie ogólnym, z zaawansowaną niewydolnością wątroby, przy zachowaniu powszechnie akceptowanych wskazań i przeciwwskazań, których przewidywane przeżycie bez transplantacji wynosi kilkadziesiąt godzin – tryb pilny. Tryb przyspieszony – dotyczy również bardzo ciężko chorych, zazwyczaj oczekujących na przeszczepienie w szpitalu, niekiedy w oddziale intensywnej terapii. Pozostali chorzy z listy oczekujących – tryb planowy – pozostają w miejscu zamieszkania i przyjeżdżają do kliniki po otrzymaniu informacji od odpowiednim dla nich narządzie.

Wszyscy chorzy po transplantacji przyjmują przewlekle leki przeciw odrzucaniu przeszczepionego narządu przez ich własny system odpornościowy – leczenie immunosupresyjne. Zazwyczaj jest to kombinacja dwóch lub trzech leków, w zależności od choroby podstawowej będącej powodem transplantacji, funkcji wątroby oraz od wydolności pozostałych narządów.

Biorcy wątroby pozostają pod opieką specjalistycznych poradni transplantacyjnych, gdzie są systematycznie konsultowani, a w razie potrzeby hospitalizowani.
W Polsce istnieje obecnie 5 aktywnych ośrodków przeszczepiania wątroby: 3 w Warszawie, z czego dwa – w Akademii Medycznej, a trzeci – pediatryczny – w Centrum Zdrowia Dziecka. Pozostałe dwa ośrodki znajdują się w Szczecinie oraz w Katowicach. W sumie w Polsce wątrobę przeszczepiono dotąd ponad 1200 chorym, a w Europie – blisko 70 000 chorym.

Wyniki przeszczepiania wątroby są bardzo dobre. Niemal 90% chorych przeżywa rok od transplantacji, a ponad 70% chorych żyje 5 i więcej lat po operacji.

Prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik
Kierownik Kliniki Medycyny Transplantacyjnej Instytutu Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie, dyrektor Instytutu Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie