Metody lecznicze uzdrowiskowe

Leczenie uzdrowiskowe ma charakter złożony, kompleksowy. Równocześnie stosuje się kilka metod leczniczych, co pozwala na zwiększenie efektywności leczenia, przy czym niektóre skojarzenia metod są szczególnie korzystne, gdyż wzajemnie się uzupełniają. Do takich połączeń należy stosowanie zabiegów światłoleczniczych, ciepłoleczniczych czy krioterapeutycznych z następującą po nich kinezyterapią. Zastosowanie masażu podwodnego czy kąpieli perełkowej po zabiegach kinezyterapeutycznych przyspiesza znacznie restytucję powysiłkową.

Niektóre zabiegi fizykoterapeutyczne dobrze jest kojarzyć z zabiegami balneologicznymi, np. galwanizację z zabiegami borowinowymi, światłolecznictwo z kąpielami mineralnymi. Ważna jest również kolejność stosowania zabiegów balneofizykalnych, stąd istotne jest prawidłowe planowanie zabiegów.

Balneologia z peloidoterapią oraz klimatoterapią to najważniejsze metody stosowane w lecznictwie uzdrowiskowym. Od ich dostępności zależy przede wszystkim kierunek specjalizacyjny uzdrowiska (profil leczniczy).

Balneoterapia wykorzystuje wody mineralne, peloidy i gazy do zabiegów balneologicznych, z których najważniejsze to: kąpiele lecznicze, kuracja pitna, inhalacje i irygacje.

Wśród kąpieli wyróżnia się: solankowe, kwasowęglowe, siarczkowo-siarkowodorowe, radoczynne.

Kąpiele solankowe mają głównie zastosowanie w chorobach ortopedyczno-urazowych, reumatycznych, neurologicznych, ginekologicznych.

Kąpiele kwasowęglowe wykorzystuje się przede wszystkim w wybranych chorobach serca, nadciśnieniu tętniczym, niedokrwieniu kończyn dolnych oraz nerwicach narządowych. Istnieje też odmiana kąpieli kwasowęglowych gazowych, czyli w dwutlenku węgla pochodzenia naturalnego lub sztucznego. Działanie i zastosowanie jest podobne, chociaż te ostatnie są bardziej łagodne, mniej obciążające dla krążenia.

Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe zaleca się w chorobach reumatycznych, ortopedyczno-urazowych, wybranych chorobach dermatologicznych oraz w niedokrwieniu kończyn dolnych.

Kąpiele radoczynne stosowane są w chorobach: naczyń obwodowych, górnych dróg oddechowych, reumatycznych i ginekologicznych.

Wspomnieć należy o mało jeszcze znanych kąpielach w mieszance tlenowo-ozonowej. Można je wykonywać w gazie lub w wodzie. Główne zastosowanie tych kąpieli ma miejsce w chorobach naczyń kończyn dolnych na tle miażdżycy i cukrzycy oraz owrzodzeniach podudzi.

W peloidoterapii wykorzystuje się leczenie borowiną, która powinna pochodzić z wartościowego i dobrze zbadanego złoża borowinowego. Najczęściej stosowanymi zabiegami są: okłady - zawijania całkowite i częściowe, kąpiele borowinowe i zawiesinowe, nasiadówki, tampony borowinowe, zabiegi z pasty borowinowej.

Zabiegi borowinowe mają zastosowanie w chorobach reumatycznych, ortopedyczno-urazowych, neurologicznych, ginekologicznych, laryngologicznych oraz w chorobach naczyń kończyn dolnych (pasta borowinowa).

Klimatoterapia - wykorzystuje do celów leczniczych walory środowiska przyrodoleczniczego. Warunki klimatyczne determinują leczenie niektórych chorób w uzdrowiskach, stąd powinno się brać pod uwagę i ten element. Zabiegi klimatoterapeutyczne obejmują: kąpiele słoneczne, kąpiele powietrzne, zabiegi powietrzno-ruchowe, kąpiele morskie, inhalacje naturalnego aerozolu morskiego lub tężniowego. Szczególnym rodzajem klimatoterapii jest talasoterapia, wykorzystująca naturalne walory lecznicze morza. Uzupełnieniem klimatoterapii są walory krajobrazowe uzdrowiska.

Hydroterapia - w tej metodzie leczniczej wykorzystuje się zwykłą wodę o różnej temperaturze i o różnym ciśnieniu. Do typowych zabiegów hydroterapeutycznych należą różnego rodzaju natryski, kąpiele wirowe, masaż podwodny, kąpiele perełkowe. Zabiegi te wykorzystuje się w chorobach: neurologicznych, ortopedyczno-urazowych, reumatycznych, krążenia obwodowego, nadciśnieniu tętniczym, nadpobudliwości nerwowej.

Kinezyterapia to leczenie różnymi formami aktywności fizycznej o odpowiednio dobranym obciążeniu. W uzdrowisku wykorzystywane są różnego typu ćwiczenia fizyczne, a także spacery, marsze oraz jazdy rowerem. Również te formy muszą być dawkowane i kontrolowane. Stanowią uzupełniające formy kinezyterapii. Zastosowanie wysiłku fizycznego jest bardzo szerokie, prawie we wszystkich chorobach może być przydatne. W największym stopniu wykorzystywane jest w chorobach układu ruchu, w chorobach kardiologicznych, angiologicznych, cukrzycy, otyłości, osteoporozie, chorobach pulmonologicznych i innych.

Fizykoterapia należy do zespołu metod wykorzystujących różne formy energii występującej w otoczeniu człowieka. W lecznictwie uzdrowiskowym te metody lecznicze mają znaczenie uzupełniające w stosunku do zabiegów przyrodoleczniczych. Odpowiednio wkomponowane w program leczniczy intensyfikują lub wspomagają działanie podstawowych zabiegów. Zalicza się do nich: światłolecznictwo i magnetoterapię, ultradźwięki.

Światłolecznictwo wykorzystuje promieniowanie podczerwone, widzialne i nadfiolet. Szczególnym rodzajem światłolecznictwa jest laseroterapia.

Elektrolecznictwo wykorzystuje prąd stały do galwanizacji, jontoforezy i kąpieli elektryczno-wodnych. Prąd małej częstotliwości (impulsowy) służy do wykonywania zabiegów diadynamicznych i elektrostymulacji. Prądy średniej częstotliwości to prądy interferencyjne, mające podobne zastosowanie jak prądy diadynamiczne. Prądy wielkiej częstotliwości służą do zabiegów diatermią krótkofalową, w tym impulsową.

Magnetoterapia wykorzystuje zmienne pola magnetyczne impulsowe, działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo oraz przekrwiennie.

Ultradźwięki stanowią fale akustyczne o częstotliwości niesłyszalnej dla ucha ludzkiego. Mają działanie cieplne, chemiczne i mechaniczne.

Dieta jest ważnym elementem leczenia w większości chorób leczonych w uzdrowisku. Są choroby, w których dieta jest obowiązującą częścią programu leczniczego, np. w chorobach trawienia, cukrzycy, osteoporozie, miażdżycy, dnie moczanowej. W innych chorobach jest niezbędna, chociaż niekoniecznie w zakresie wszystkich chorób danego profilu leczniczego; do takich należą choroby ruchu czy układu krążenia. W chorobach tych bowiem często występują otyłość czy miażdżyca, które wymagają diety. Niezależnie od tego, u wszystkich pozostałych chorych nie wymagających ograniczeń dietetycznych konieczne jest stosowanie racjonalnego żywienia. Uzdrowisko powinno prowadzić takie żywienie wzorcowo, gdyż jest to jeden z elementów kształtowania prozdrowotnego stylu życia. Każdy zakład lecznictwa uzdrowiskowego, niezależnie od kierunku leczniczego, jaki reprezentuje, powinien prowadzić żywienie racjonalne - podstawowe oraz przynajmniej dwa rodzaje diety: nieskoenergetyczną oraz niskotłuszczową (przeciwmiażdżycową).

Edukacja zdrowotna. Lecznictwo uzdrowiskowe jest szczególnie predysponowane do prowadzenia edukacji zdrowotnej. Powinna być ona częścią składową każdego programu leczniczego. Podstawowym celem jest kształtowanie prawidłowych nawyków żywienia, stymulowanie do porzucenia nałogów i zwiększenia aktywności fizycznej. Konsekwentne realizowanie programu edukacji zdrowotnej może doprowadzić do zmniejszenia zachorowań na tzw. choroby cywilizacyjne oraz zmniejszenia śmiertelności w wielu chorobach. Edukacja zdrowotna nie oznacza jednak prowadzenia jednej lub dwóch pogadanek. Powinien być opracowany jej program zawierający elementy informacyjne oraz aktywizujące chorego.

Poza prelekcjami niezbędne jest prowadzenie ćwiczeń - warsztatów, pokazów, demonstracji, dyskusji oraz przygotowanie materiałów edukacyjnych. Program edukacyjny powinien obejmować tematykę dostosowaną do danej grupy chorób oraz o znaczeniu ogólnym z zakresu promocji zdrowia.

Farmakoterapia. Współczesna medycyna uzdrowiskowa nie odrzuca farmakoterapii, ale traktuje ją jako jedną z metod leczenia w czasie kontroli uzdrowiskowej. Większość chorób przewlekłych wymaga systematycznego stosowania leków, co powinno być wkomponowane w program leczniczy i odpowiednio modyfikowane, zależnie od potrzeb organizmu. Lekarz uzdrowiskowy powinien zatem posiadać dużą wiedzę również z zakresu współczesnej farmakoterapii.

Psychoterapia. Uzdrowisko jest miejscem relaksu i wypoczynku, sprzyjającym leczeniu. Środowisko psychologiczne, socjologiczne i przyrodnicze wpływa na uzyskanie dobrych wyników leczenia. Niektórzy chorzy wymagają zastosowania typowych metod psychoterapeutycznych, jak np. chorzy po zawale serca, po ciężkich urazach, znerwicowani. Może być stosowana mała lub duża psychoterapia czy relaksacja mięśniowo-psychoterapeutyczna. Przygotowaniem do ćwiczeń relaksacyjnych jest codzienny spacer w ciekawym krajobrazowo terenie.

Fitoterapia. W lecznictwie uzdrowiskowym leczenie ziołami ma zbyt małe zastosowanie. Tymczasem właśnie w uzdrowisku picie ziół powinno znaleźć sobie należne miejsce, na równi z piciem wód leczniczych. Najkorzystniejsze jest stosowanie zestawu ziół mających określone wskazania. Ziołolecznictwo jako metoda naturalna może doskonale uzupełniać inne zabiegi stosowane w lecznictwie uzdrowiskowym.

Artykuł pochodzi z tygodnika
"Służba Zdrowia" nr 63-66/2001