Mechanizmy niepożądanych reakcji polekowych

Niepożądane reakcje polekowe mogą pojawić się jako wynik immunologicznego odczynu (alergia na lek) lub, znacznie częściej, na drodze mechanizmów nieimmunologicznych. Siła alergizującego działania leków zależy głównie od ich budowy i działania w organizmie. Najłatwiej uczulają białka wzbudzające najsilniejszą odpowiedź immunologiczną. Większość leków będących związkami chemicznie prostymi może jednak uczulać na zasadzie haptenów po połączeniu w ustroju z białkowym nośnikiem i utworzeniu alergenów o mniej lub bardziej uczulających właściwościach. Mechanizmy reakcji na leki charakteryzują się znacznym polimorfizmem i wiążą się zarówno z występowaniem różnych klas immunoglobulin, jak i różnych uczulonych subpopulacji limfocytów T produkujących szereg cytokin (wszystkie cztery mechanizmy wg Gella-Coombsa). 

W reakcji na dany lek można wykazać równocześnie kilka typów odpowiedzi immunologicznej, jak też u różnych osób alergia na ten sam lek może indukować różne mechanizmy immunologiczne i odmienne objawy kliniczne. Klasycznym przykładem może być alergia na penicylinę i inne antybiotyki ß-laktamowe. Dodatkową trudnością spotykaną w diagnostyce reakcji polekowych jest fakt, że odczyny alergiczne mogą być często spowodowane nie samym lekiem, ale aktywnym metabolitem powstającym w procesie biotransformacji.

Z klinicznego punktu widzenia coraz większego znaczenia nabierają reakcje pseudoalergiczne. W obrazie klinicznym nie różnią się one na ogół od typowych zmian alergicznych, jednakże w patogenezie ich powstawania nie biorą udziału mechanizmy immunologiczne. Przykładem reakcji pseudoalergicznej jest odczyn anafilaktoidalny występujący w 1-2% przypadków po dożylnym podaniu jodowych środków kontrastowych, klinicznie bardzo podobny do reakcji natychmiastowej IgE-zależnej.

Należy również podkreślić, iż w kształtowaniu się objawów klinicznych odczynów polekowych może odgrywać rolę nakładanie się kilku typów reakcji immunologicznych oraz jednoczesne oddziaływanie różnych czynników patogenetycznych.

Artykuł pochodzi z tygodnika
"Służba Zdrowia" nr 17/20/2001