Mechanizm działania bodźców leczniczych

Metody lecznicze, jakie wykorzystuje lecznictwo uzdrowiskowe, mają charakter bodźców leczniczych. W odpowiedzi na nie w organizmie powstają reakcje, określane ze względu na swój charakter jako adaptacyjne i kompensacyjne. Jeżeli leczenie stosowane jest systematycznie, pod postacią serii zabiegów, w organizmie następuje stopniowe przestrojenie w kierunku przywrócenia zdrowia. Metody balneologiczne mają działanie trenujące i usprawniające funkcjonowanie wielu układów fizjologicznych, przyspieszając procesy regeneracyjne. Działanie ich jest stopniowe. Wolno obserwowane efekty są jednak trwalsze w stosunku do uzyskiwanych innymi metodami leczniczymi. W wyniku działania bodźców balneologicznych uzyskujemy efekty ogólne, wyrażające się usprawnieniem równocześnie wielu funkcji ustrojowych oraz efekty miejscowe o charakterze objawowym.

Jak wykazały badania wielu autorów i własne, w czasie leczenia uzdrowiskowego u większości chorych występuje tzw. odczyn uzdrowiskowy, którego objawy można zaobserwować około drugiego tygodnia leczenia. Najczęściej kuracjusze skarżą się na niepokój, osłabienie, bóle głowy, bezsenność. Z miejscowych objawów mogą wówczas występować: zaostrzenie bólów stawowych, obrzęki stawów, nasilenie bólów mięśniowych i neuralgicznych, zwiększenie napięcia mięśniowego, bóle serca, zmiany ciśnienia krwi, zmniejszenie wydolności fizycznej. Odczyn uzdrowiskowy jest ważnym kryterium reaktywności organizmu na bodźce lecznicze w przebiegu leczenia uzdrowiskowego. Nasilone objawy odczynu uzdrowiskowego świadczą o przedawkowaniu bodźców fizjoterapeutycznych w stosunku do możliwości adaptacyjnych organizmu. Jeśli granice te zostaną nieznacznie przekroczone, a objawy odczynu są mało nasilone, nie powoduje to ujemnych następstw. Uważa się nawet, że odczyn uzdrowiskowy o niedużym nasileniu jest korzystny dla całej terapii, rokuje dobre wyniki, natomiast nasilony odczyn jest oczywiście niekorzystny, a czasem może być niebezpieczny.

Niebezpieczne jest więc wypisywanie chorych z uzdrowiska w okresie odczynu, co może się zdarzyć, gdy występuje odczyn późny, a czas przewidzianego leczenia w uzdrowisku jest krótszy. Odczyn ten oznacza, że organizm reaguje intensywnie na bodźce lecznicze, jest objawem dekompensacji funkcji organicznej. Należy wówczas zmniejszyć natężenie bodźców leczniczych, a czasami konieczne jest przerwanie zabiegów na pewien czas. Dopiero po ustąpieniu objawów odczynu uzdrowiskowego pojawiają się oznaki poprawy stanu zdrowia.

O skuteczności leczenia uzdrowiskowego przesądza odpowiednio długi czas terapii. Przeciętnie, na leczenie uzdrowiskowe osób z mało zaawansowanymi chorobami i wiekiem potrzebne są przynajmniej trzy tygodnie, w przypadku ciężej chorych i starszych leczenie to musi być dłuższe, najlepiej 30 dni.

Intensywność działania bodźców leczniczych zależy od wielu czynników - zarówno od zdolności do reagowania pacjenta, jak i od dawkowania i charakteru samego bodźca leczniczego. Różne reakcje powstające w organizmie chorego pod wpływem seryjnie stosowanych bodźców leczniczych układają się w fazy lecznicze, które mogą być wyraźnie zaznaczone lub z objawami podklinicznymi.

Pierwszą fazą trwającą kilka dni jest adaptacja organizmu do zmiany środowiska przyrodniczego i socjologicznego. W tym okresie - na początku leczenia uzdrowiskowego - zabiegi balneologiczne powinny być stosowane oszczędnie, z pominięciem silnie bodźcowych.

Druga faza to proces zsumowanych reakcji na zabiegi balneologiczne, czasem z objawami nadreaktywności, czego kulminacyjnym przejawem jest odczyn uzdrowiskowy występujący przeważnie w drugim tygodniu leczenia. W tym okresie należy zmniejszyć intensywność zabiegów balneologicznych, czasami konieczne jest ich odstawienie.

Trzecia faza pojawia się po ustąpieniu odczynu uzdrowiskowego. Jest to etap poprawy klinicznej. Najczęściej występuje od 16. do 19. dnia pobytu, ale u niektórych osób wcześniej lub później. Czasami poprawa stanu zdrowia odczuwana jest dopiero po powrocie chorego do domu. W ostatnim okresie pobytu dolegliwości się zmniejszają lub ustępują, poprawia się sprawność i wydolność fizyczna chorych, usprawnia układ krążenia i oddychania. W tym okresie, dzięki zsumowaniu się reakcji na balneologiczne bodźce lecznicze, zrównoważeniu ulega wiele funkcji ustrojowych powiązanych z układem nerwowym. Zwiększają się zdolności obronne organizmu, człowiek staje się odporniejszy na infekcje i stresy.

Uzdrowiskowe metody lecznicze nie konkurują z farmakoterapią, ale ją uzupełniają, dopełniają i intensyfikują. Farmakoterapia, gdy jest konieczna, powinna być wkomponowana w cały program leczniczy. Często udaje się zmniejszyć dawki leków podczas leczenia uzdrowiskowego lub nawet odstawić niektóre leki. Leczenie uzdrowiskowe ma jednak nie tylko znaczenie uzupełniające, ale w wielu wypadkach może być metodą alternatywną. Są tacy chorzy, dla których balneoterapia jest metodą z wyboru, czyli nie daje się zastąpić innymi metodami leczniczymi.

Artykuł pochodzi z tygodnika
"Służba Zdrowia" nr 63-66/2001