Budowa oka

Spis treści

1. Jak zbudowane jest oko?
2. Błona zewnętrzna
3. Błona naczyniowa
4. Błona wewnętrzna
5. Wnętrze gałki ocznej

Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu.

Jak zbudowane jest oko?

Gałka oczna umieszczona jest w oczodole zbudowanym z kości oraz wyłożonym miękką podściółką tłuszczową zwaną ciałem tłuszczowym oczodołu dzięki czemu gałka oczna zyskuje ochronę na rożnego typu urazy. Gałkę oczną poruszana jest przez sześć mięśni ocznych. Dwie pary antagonistycznych mięśni prostych: boczny i przyśrodkowy oraz górny i dolny, obracają gałkę oczną wokół osi pionowej i osi poprzecznej natomiast para mięśni skośnych: dolny i górny, wspomaga ruch. Mięsień skośny górny, przebiegający przez tzw. bloczek kieruje gałkę oczną ku dołowi, odwodzi ją (na zewnątrz) i skręca do wewnątrz (ku nosowi) natomiast mięsień skośny dolny obraca gałkę ku górze, na zewnątrz, a skręca ku skroni. Obie gałki oczne dzięki specjalnemu mechanizmowi koordynacji nerwowej są poruszają się w sposób sprzężony ze sobą. Wychodzący z gałki ocznej w jej tylnym biegunie niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.

Powierzchnia zewnętrzna gałki ocznej chroniona jest od przodu przez powieki, które podobnie jak oczodół i jego ciało tłuszczowe zabezpieczają gałkę przed urazami mechanicznymi oraz nadmiarem światła. Ruch powiek rozprowadza płyn łzowy po powierzchni rogówki i spojówki, zapewniając oku stałe nawilżanie. Na brzegach powieki górnej i dolnej znajduje się około 100-150 rzęs a do ich mieszków uchodzą gruczoły łojowe Zeissa i gruczoły rzęskowe (potowe) Molla. Rusztowanie powiek stanowią tarczki, zbudowane z tkanki łącznej w których znajdują się gruczoły tarczkowe Meiboma z ujściem przy tylnej krawędzi powieki. Tylna powierzchnia powiek jest pokryta błoną śluzową zwaną spojówką, która dochodząc do podstawy powiek tworzy zachyłki i przechodzi na gałkę oczną, którą okrywa w przedniej części.

W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją. Łzy zawierają ok. 0,6 % soli kuchennej, wodę oraz substancję przeciwgnilną, zwaną lizozymem. Właściwości łez są różnorakie, przede wszystkim jednak bakteriobójcze. Ponadto zwilżają one przednią powierzchnię oka ułatwiając w ten sposób ślizganie się po niej powiek, a także chronią rogówkę przed wysychaniem. W pobliżu kąta przyśrodkowego (od strony nosa) obu powiek, na ich tylnej krawędzi, znajdują się punkty łzowe (górny i dolny), stanowiące początek kanalików łzowych, przez które odprowadzane są łzy do woreczka łzowego i następnie do nosa.

Gałka oczna jest kształtem zbliżona do kuli o promieniu u około 11 do 12 mm, jej objętość wynosi około 7 cm3 a masa około 7 do 8 g. Wysunięty najbardziej do przodu szczyt gałki ocznej to biegun przedni natomiast odpowiednio na jej tylnej powierzchni leży biegun tylny. Oba bieguny połączone ze sobą tworzą oś gałki. Przednia część powierzchni gałki ocznej jest bardziej wypukła, tylna - nieco spłaszczona. Wnętrze gałki wypełnia bezpostaciowa substancja (ciało szkliste) znajdujące się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie kształtu gałki, która otoczona jest trzema błonami: zewnętrzną włóknistą, środkową naczyniową oraz wewnętrzną zawierającą elementy światłoczułe siatkówką.

Poniższy rysunek przedstawia przekrój oka

1. twardówka
2. soczewka,
3. rogówka
4. komora przednia
5. tęczówka
6. ciało rzęskowe
7. ciało szkliste
8. naczyniówka
9. siatkówka
10. twardówka
11. dołek środkowy
12. nerw wzrokowy
13. plamka ślepa

Błona zewnętrzna

Zewnętrzna, biała, nieprzezroczysta warstwa gałki ocznej, czyli twardówka (sclera) przekształca się u przodu gałki w gładką i lśniącą rogówkę (cornea). Twardówka stanowi około 4/5 powierzchni błony włóknistej i tanowi zewnętrzną ścianę gałki ocznej otaczając jej wnętrze ze wszystkich stron oprócz przedniego odcinka, który jest osłonięty przez rogówkę. Grubość twardówki jest największa w jej części tylnej, gdzie wynosi około 1 do 2 mm. Na granicy między twardówką a rogówką biegnie okrężny kanał zwany zatoką żylną (kanał Schlemma), przez który może odpływać z wnętrza gałki oka wypełniająca ją ciecz wodnista. Barwa twardówki zmienia się z wiekiem . U dzieci jest ona niebieskawa, u dorosłych szarawa , w wieku starczym żółtawa z powodu odkładania się w niej złogów tłuszczu.

Najważniejszą częścią zewnętrznej osłony gałki ocznej jest rogówka (cornea), która stanowi część przednią oka o kształcie bardziej wypukłym. Rogówka stanowi wycinek kuli o promieniu około 7,5 mm. Rogówka zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka, blaszki granicznej przedniej tzw. błony Bowmana, istoty właściwiej, blaszki granicznej tylnej tzw. błony Descemeta oraz najgłębiej położonego śródbłonka. Dzięki budowie jest przezroczysta, nie posiada naczyń krwionośnych, a jej odżywianie, odbywa się z naczyń rąbka rogówki, za pośrednictwem cieczy wodnistej oraz częściowo z łez. Rogówka stanowi pierwszą, główną część układu optycznego oka. Jej siła załamująca światło wynosi 42 dioptrie. Wadliwe załamywanie promieni światła jest główną przyczyną tzw. wady refrakcji, którą trzeba wyrównywać szkłami korekcyjnymi lub zabiegami chirurgicznymi.

Błona naczyniowa

Pod twardówką znajduje się błona naczyniowa zwana również jagodówką. Składa się ona z tęczówki, ciała rzęskowego i naczyniówki.
Naczyniówka (chorioidea) to wielowarstwowa błona zawierająca pigment oraz liczne naczynia krwionośne odżywiające wszystkie struktury gałki ocznej. Ciało rzęskowe (corpus ciliare) ma kształt pierścienia opasującego od wewnątrz gałkę oczną na jej przednim odcinku. Główną częścią ciała rzęskowego jest jest mięsień rzęskowy odpowiedzialny za akomodację oka, który poprzez wiązadła Zinna oddziałuje na soczewkę powodując zmianę jej kształtu.Tęczówka (iris) stanowi przednią część błony naczyniowej w której przebiegają liczne naczynia krwionośne, mięśnie źrenicy oka oraz komórki barwnikowe nadające oczom charakterystyczną barwę, która uzależniona jest od liczby komórek barwnikowych. Tęczówka jest widoczna przez rogówkę jako barwny krążek o średnicy ponad 1 cm mający w środku otwór zwany źrenicą (pupilla) przez który światło wpada do wnętrza oka. Tęczówka kurczy się w jasnym świetle, czego rezultatem - dzięki istnieniu mięśni - zwieracza i rozwieracza, jest mały otwór źrenicy, a co za tym idzie niewielka ilość światła przedostaje się dalej. W ciemności tęczówka rozkurcza się co prowadzi do powiększenia źrenicy, a więc i powierzchni przez którą może wniknąć światło. Tęczówka na swojej powierzchni jest nierówna, posiada liczne promieniste zagłębienia (krypty) oraz okrężne bruzdy. Średnica źrenica zależna od oświetlenia zmienia się w granicach od około 1,5 mm przy jasnym oświetleniu do około 8 mm w ciemności. Reakcja źrenic na światło jest automatyczna i nie podlega naszej woli, naszej kontroli.

Przestrzeń zawarta między obwodową częścią rogówki wraz z graniczną częścią twardówki a podstawą tęczówki i graniczącym z tęczówką odcinkiem ciała rzęskowego, nazywana jest kątem przesącza i odgrywa zasadniczą rolę w prawidłowym krążenia cieczy wodnistej wypełniającej gałkę oczną, a tym samym reguluje ciśnienie śródgałkowego.

Błona wewnętrzna

Siatkówka (retina) jest cienką błoną o grubości 0,15 - 0,18 mm a wyściełającą w dwóch trzecich tylną powierzchnię naczyniówki
Tylna część siatkówki zawiera komórki nerwowe i jest światłoczuła natomiast jej część przednia rzęskowa i tęczówkowa, jest niewrażliwa na bodźce świetlne. Siatkówka jest złożonym narządem nerwowym służącym do przetwarzania bodźców świetlnych w bodźce nerwowe i przesyłania ich do ośrodka wzroku znajdującego się w korze mózgowej. Siatkówka składa się z dziesięciu warstw, z których najgłębszą przylegającą do twardówki, jest warstwa komórek barwnikowych pochłaniających padające światła. Kolejną warstwę stanowią komórki wzrokowe pręcikonośne (pręciki, bacilli) i czopkonośne (czopki, coni) będące właściwymi receptorami światła. Pręciki odróżniają światło od ciemności natomiast czopki umożliwiają wyraźne widzenie i rozpoznawanie barw.

W pobliżu tylnego bieguna gałki ocznej znajduje się najważniejszy obszar siatkówki zwany dołkiem środkowym lub plamką żółtą (komórki siatkówki leżące w tym obszarze zawierają żółty barwnik) będący miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. W dołku środkowym znajdują się wyłącznie czopki, na jego obwodzie występują w niewielkiej liczbie pręciki. Im bliżej skraju siatkówki tym bardziej maleje liczba czopków na jednostkę powierzchni, a rośnie liczba pręcików. Obszar, w którym nerw wzrokowy wychodzi z gałki ocznej pozbawiony jest komórek światłoczułych i stanowi tzw. ślepą plamkę. W tej okolicy znajduje się także miejsce gdzie do wnętrza gałki ocznej wchodzi żyła i tętnica. Ogólna liczba komórek czopkowych wynosi około 7 mln., a pręcikowych około 130 mln. zaś nerw wzrokowy zawiera jedynie około 1,2 mln włókien nerwowych.

Wnętrze gałki ocznej

Wnętrze gałki ocznej wypełnione jest tworami stanowiącymi zasadniczy układ optyczny oka, dzięki któremu na powierzchni siatkówki tworzy się rzeczywisty i pomniejszony obraz obserwowanych przedmiotów, czyli obraz siatkówkowy. Są to: komora przednia, komora tylna, soczewka i ciało szkliste.

Komora przednia gałki ocznej jest zamkniętą przestrzenią znajdującą się między rogówką a tęczówką i przylegającą do źrenicy częścią soczewki. Wypełniona jest cieczą wodnistą (humor aquaeus), bezbarwnym, przezroczystym płynem wytwarzanym przez ciało rzęskowe i tęczówkę.
Komora tylna gałki ocznej jest kolistą przestrzenią między tęczówką a ciałem rzęskowym, ciałem szklistym i soczewką zawierającą również ciecz wodnistą.
Soczewka (lens cristallina) jest ciałem dwuwypukłym zawieszonym w płaszczyźnie czołowej na tzw. wiązadełkach Zinna między tęczówką a ciałem szklistym. Średnica soczewki wynosi około 9 mm a grubość jest zmienna, zależna od napięcia mięśni powodujących akomodację dzięki czemu możemy uzyskać ostry obraz na siatkówce przy różnych odległościach przedmiotów obserwowanych. Przy przedmiotach dalekich soczewka się spłaszcza, przy bliskich - staje się bardziej wypukła. Soczewka jest elastyczna i przezroczysta dla światła jednak z wiekiem zmienia się jej kształt oraz elastyczność. U noworodka jest niemal kulista, następnie ulega spłaszczeniu. Z wiekiem ze względu na stwardnienie soczewki znacznie maleje wielkość akomodacji. Np. w wieku 5 lat wielkość akomodacji wynosi aż 20 dioptrii, w wieku 20 lat spada do 10 dioptrii, a w wieku 70 lat równa jest zeru. Dlatego też starsi ludzie muszą uzupełniać ten brak akomodacji noszeniem szkieł plusowych do patrzenia z bliska.

Ciało szkliste (corpus vitreum) jest przezroczystą masą o galaretowatej konsystencji składającą się w 99% z wody oraz niewielkiej ilości białka i wypełnia większą część gałki ocznej między soczewką a siatkówką. Ciało szkliste nie zawiera naczyń ani nerwów a jego rola polega na wypełnienie gałki ocznej i zapewnienie właściwego ciśnienia śródgałkowego przez co stabilizuje się kształt gałki ocznej oraz zapewnione jest właściwe przyleganie siatkówki do błony naczyniowej.