Chorzy psychicznie w filmie

Ekspert Ogólnopolskiego Programu Zmiany Postaw wobec Psychiatrii "Odnaleźć siebie" poleca i komentuje filmy, które pomogą lepiej zrozumieć problem zaburzeń psychicznych oraz obalić negatywne stereotypy z nimi związane.

W każdym społeczeństwie kilkanaście procent ludzi dotkniętych jest chorobami psychicznymi. Również w Polsce silne są stereotypy dotyczące leczenia psychiatrycznego i osób z zaburzeniami psychicznymi oraz leczenia psychiatrycznego. W potocznej świadomości są to ludzie nieprzewidywalni, często niebezpieczni dla otoczenia. Według raportu opracowanego na rzecz programu "Odnaleźć siebie", aż 77% badanych respondentów1 stwierdziło, że ludzie niechętnie myślą o skorzystaniu z porady psychiatry, ponieważ wstydzą się i obawiają co inni o tym pomyślą.

Na powielanie i postrzeganie stereotypów wpływa także kino. Wśród filmów znaleźć można wiele dzieł utrwalających negatywne stereotypy chorych psychicznie, jako groźnych szaleńców i krwiożerczych psychopatów (np. "Psychoza"), a także krzywdzący obraz leczenia psychiatrycznego (np."Lot nad kukułczym gniazdem"). Istnieją jednak również filmy o ludziach z zaburzeniami psychicznymi przybliżające ich zmagania z chorobą, problemy z jakimi muszą sobie radzić. Eksperci programu wytypowali pięć filmów, które przybliżają i pozwalają zrozumieć kłopoty ludzi chorych psychicznie.

5 filmów o zaburzeniach psychicznych:

1. "Piękny umysł" (reż. Ron Howard, rok prod. 2001)
2. "Rain Man" (reż. Barry Levinson, rok prod. 1988)
3. "Pająk" (reż. David Cronenberg, rok prod. 2002)
4. "Dzień świra" (reż. Marek Koterski, rok prod. 2002)
5. "Lepiej być nie może" (reż. James L. Brooks, rok prod. 1997)

"Piękny umysł" - film o życiu genialnego, nagrodzonego noblem, matematyka Johna Forbesa Nasha Jr. (Russell Crowe). Intensywna praca naukowa i rosnąca presja wewnętrzna powodują, że Nash stopniowo traci równowagę psychiczną.
Film pokazuje schizofrenię jako stan zagubienia, krążenia po omacku między tym co rzeczywiste, a tym co wykreowane przez schizofreniczną wyobraźnię. Punktem zwrotnym filmu jest moment podjęcia wysiłku zapanowania nad chorobą. Terapia to długi i żmudny proces, wymaga konsekwencji i siły woli - mówi doc. Joanna Meder, ogólnopolski koordynator programu "Odnaleźć siebie".

"Rain Man" - film zestawia postacie rzutkiego, robiącego karierę Charlie'go (Tom Cruise) i jego autystycznego brata Ray'a (Dustin Hoffman). Autyzm Ray'a oznacza zamknięcie na innych ludzi, trudność z wyrażaniem uczuć. Podobne problemy ma jego przebojowy brat - oziębły emocjonalnie, zdystansowany wobec innych. Obaj tak naprawdę gubią się w sieci relacji międzyludzkich, obaj nie wiedzą jak pokierować własnym życiem, swoimi zachowaniami i emocjami. Ich wspólna podróż owocuje jednak zbliżeniem, są w stanie nauczyć się czegoś od siebie nawzajem, zbudować wartościową relację. Stopniowo Charlie'mu jednak zaczyna bardziej zależeć na samej osobie swojego brata, niż na racjonalnym wyjaśnieniu jego dziwactw i nietypowych zachowań.
"Rain Man" pokazuje jak bardzo chorzy potrzebują akceptacji ze strony bliskich. Pewne rzeczy jest czasem ciężko zrozumieć osobom zdrowym. Tymczasem trzeba nauczyć się przyjmować zaburzenia autystyczne bliskiej osoby jako nierozerwalną część jej osobowości - mówi doc. Joanna Meder.

"Pająk" - ten film ma szczególnie dobrą opinię wśród ekspertów zajmujących się schizofrenią, ze względu na wierne przedstawienie objawów i mechanizmów chorobowych. Obraz stanowi zapis skrzywionej rzeczywistości, w jakiej porusza się chory psychicznie (Ralph Fiennes). Bohater pozostaje samotny w swym świecie halucynacji i paranoi. Reżyser prowadzi widza poprzez zakamarki zwichrowanego umysłu.
Świat schizofrenika to zlepek autentycznych wydarzeń oraz wytworów zaburzonej wyobraźni. Zdeformowane postrzeganie rzeczywistości rodzi cierpienie, którym w dodatku nie można podzielić się z innymi, bo jest to bardzo indywidualne doświadczenie. Ten film potrafi przybliżyć cierpienia i zmagania schizofrenika z chorobą - mówi doc. Joanna Meder.

"Dzień świra" - Adaś Miauczyński (Marek Kondrat), ten przeciętny, szary obywatel naszego kraju, zdążył już urosnąć do rangi postaci symbolicznej. Film celnie pokazuje, jak nasza zwykła codzienność nabiera czasem paranoidalnego wymiaru. Serii powszednich, choć często lekko kuriozalnych zdarzeń, towarzyszy narracja głównego bohatera zza kadru. Nie waha się on szczerze obnażyć przed nami swoich obsesji, lęków i życiowych niepowodzeń. Mamy okazję przyjrzeć się z bliska bogatemu zestawowi drobnych obsesji, absurdalnych - choć przecież bardzo ludzkich - rytuałów towarzyszących Adasiowi od przebudzenia, aż po zaśnięcie.
Pokazano w tym filmie wiele zachowań typowych dla kompulsji, czyli lękowych czynności przymusowych. Jest to sposób na radzenie sobie z własnym lękiem albo frustracją. Główny bohater ze swoimi drobnymi maniami i obsesjami ukazuje absurdy, które tkwią również w otaczającej nas rzeczywistości - mówi doc. Joanna Meder.

"Lepiej być nie może" - główny bohater to nowojorski pisarz Melvin Udall (Jack Nicholson), trapiony zespołem obsesyjno-kompulsywnym, popularnie zwanym nerwicą natręctw. Jego samotne, precyzyjnie uporządkowane życie składa się z setek drobnych rytuałów i procedur. Kelnerka Carol Connelly (Helen Hunt) z pobliskiej restauracji jest jedyną osobą, która znosi dziwactwa Melvina. Pewnego dnia jednak następuje seria wydarzeń, które podkopują tą doskonale ułożoną, sterylną egzystencję. Melvin podejmuje wyzwanie rzucone przez los, ale żeby pomóc innym sam musi się zmienić.
Film dostarcza przykładów zachowań kompulsywnych: obsesja czystości, odmierzanie kroków, tak aby wypadały na co drugą płytę chodnikową .Osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym najczęściej zdają sobie sprawę z absurdalności niektórych zachowań, ale dzięki nim rozładowują wewnętrzne napięcie, pozbywają się lęku. Dlatego też czują przemożną presję psychiczną, aby je kontynuować. Główny bohater, dzięki pomocy wyrozumiałej i otwartej przyjaciółki, próbuje przełamać ten przymus - mówi doc. Joanna Meder

Doc. Joanna Meder - przez szereg lat pracowała jako ordynator oddziału rehabilitacji psychiatrycznej, obecnie pełni rolę kierownika Kliniki Rehabilitacji Psychiatrycznej w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Od wielu lat jest zaangażowana w szereg działań społecznych na rzecz chorych psychicznie, prowadzonych między innymi w ramach programu "Odnaleźć siebie". Laureatka tegorocznej Nagrody św. Kamila przyznawanej za zaangażowanie w promocję zdrowia i edukację zdrowotną.

Ogólnopolski Program Zmiany Postaw wobec Psychiatrii "Odnaleźć siebie" ma charakter edukacyjny. Jego nadrzędnym celem jest przełamanie barier związanych z leczeniem zaburzeń psychicznych, mitów nagromadzonych wokół psychiatrii oraz wyeliminowanie lęku przed wizytą u lekarza psychiatry - ponieważ odpowiednio wczesna diagnoza i wcześnie rozpoczęte leczenie dają większą szansę na normalne życie. Naczelnym założeniem jest zbudowanie pozytywnego wizerunku psychiatrii wśród innych nauk medycznych. Patronat merytoryczny nad akcją "Odnaleźć siebie" objął Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Koordynatorem programu z ramienia PTP jest docent Joanna Meder. Honorowy patronat nad programem objęło biuro oficera łącznikowego WHO w Polsce. Partnerem Programu jest polska firma farmaceutyczna Adamed.

Więcej informacji na stronie: www.odnalezcsiebie.pl

1. Raport TNS OBOP "Portret Leczenia Psychiatrycznego Oczami Polaków Malowany", sierpień 2003