Czy można uniknąć grypy?

Monika Rzeczkowska: Nieuchronnie nadchodzi jesień. Jak wiemy, w tym okresie szczególnym zagrożeniem staje się grypa. Co powinnymy wiedzieć o tej chorobie by łatwiej było nam jej uniknąć?

Grażyna Dulny: Grypa jest chorobą zakaźną i zaraźliwą, wywoływaną przez wirusy grypy. Choroba ta szerzy się drogą kropelkową, jest przekazywana od jednej osoby do drugiej wraz z rozpylaniem wydzieliny z górnych dróg oddechowych. Rozpylanie tej wydzieliny najintensywniejsze jest w trakcie kaszlu i kichania ponieważ tworzymy swego rodzaju "aerozol pod cinieniem" ale zwykłe mówienie, czy smarkanie nosa również powoduje rozpylanie tego wirusa w rodowisku. Oczywicie im bardziej jest to rodowisko zatłoczone, zamknięte, nie przewietrzane tym szansa zakażenia się wirusem grypy jest większa. Okres wylęgania tj. czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów jest bardzo krótki i wynosi od kilku godzin do dwóch dni. Takie cechy grypy jak duża zakaźnoć oraz krótki okres wylęgania powodują, że zachorowania kumulują się w krótkim okresie czasu dając gwałtowny sezonowy wzrost zachorowań a więc epidemię tej choroby.

M.Rz.: Pani Doktor, dlaczego jesienią spotykamy się z takim nasileniem zachorowań?

G.D.: Na jesieni oraz w okresie zimowym człowiek jest bardziej podatny na zakażenie wirusami grypy ponieważ częste zmiany temperatur zarówno na dworze jak i w pomieszczeniach powodują, że nie zawsze nasze ubranie w odpowiedni sposób zabezpiecza nas przed utratą ciepła. Długotrwałe oziębienie organizmu zmniejsza naszą odpornoć a na to włanie czekają wirusy grypy, które jak wykazały badania są obecne w ciągu całego roku na wszystkich kontynentach.

W tym okresie atakują nas nie tylko wirusy grypy ale również inne drobnoustroje ( wirusy i bakterie ) dla których okres zimowych chłodów jest jest okresem zwiększonej aktywnoci. Okres zimowy jest również okresem zmniejszonej aktywnoci fizycznej człowieka a niekorzystne w tym okresie warunki atmosferyczne powodują że częciej uciekamy do zamkniętych niewietrzonych pomieszczeń, w których na niewielkiej przestrzeni zgrupowanych jest duża liczba osób. Osłabienie organizmu oraz bliskie kontakty z innymi osobami przy obecnoci wirusa grypy w rodowisku rozpoczynają falę zachorowań. Coraz więcej osób choruje a co za tym idzie coraz więcej osób staje się źródeł zakażenia i praktycznie nie jestemy już w stanie powstrzymać tej lawiny zachorowań. Oczywicie nie wszyscy chorują ponieważ w populacji znajdują się osoby, które nabyły odpornoci po przechorowaniu grypy wywołanej wirusem zbliżonym antygenowo do obecnie krążącego jak również są też osoby o tak dobrej odpornoci, że wirus grypy nie jest w stanie jej przełamać. Dlatego zwykle w sezonie grypowym zachorowania obejmują od 10 &

Przyczynowe leczenie grypy sprawia duże trudnoci ponieważ nie jest dostępna szybka diagnostyka grypy a co za tym idzie nie mamy pewnoci co do rozpoznania. Poza tym w Polsce zarejestrowany jest tylko jeden lek działający swoicie na wirusa grypy ale tylko typu A. Zawiera on w swoim składzie chlorowodorek amantadyny ( Viregyt &

Na wiecie są dostępne leki antygrypowe w większej iloci i są to zarówno leki hamujące replikację wirusa jak również blokery receptora neuraminidazy. Natomiast żadne inne leki na grypę, oprócz tych kilku zarejestrowanych na wiecie, nie są skuteczne. Każde inne leki to jest tylko i wyłącznie leczenie objawowe, czyli leki które zmniejszają objawy towarzyszące grypie natomiast nie niwelują choroby, czyli organizm sam musi walczyć. W takich chorobach gdzie nie dostępne jest leczenie przyczynowe najlepszą metodą zapobiegania jest prewencja pierwotna czyli wytworzenie stanu odpornoci przed zakażeniem. W prewencji pierwotnej używamy szczepień, czyli wczeniej przed zetknięciem z wirusem podajemy do organizmu antygeny grypy, które stymulują produkcję przeciwciał. Czyli najlepiej uchronić się przed grypą poprzez stosowanie szczepień ochronnych.

M.Rz.: Grypę wywołuje kilka rodzajów wirusa- A, B, C. Czy szczepionki zawierają antygeny przeciwko wszystkim typom wirusa?

G.D.: Szczepionki zawierają antygeny tj. cząstki wirusa dwóch typów grypy: typu A i B. Jeli chodzi o typ A, są dwa krążące aktualnie podtypy wirusa które zawarte są w szczepionce. Tak więc każda szczepionka zawiera trzy rodzaje antygenów: dwa rożne antygeny typu A i antygen typu B. Natomiast wirusa grypy typu C nie stosuje się w szczepionce, ponieważ wirus C nie ma cech epidemicznych i przechorowanie grypy spowodowanej wirusem typu C jest bardzo łagodne. Każda z trzech dostępnych w tej chwili szczepionek na rynku (Vaxigrip- francuska, Influvac- holenderska, Fluarix-belgijska) musi zawierać rekomendowane przez WHO typy wirusa grypy. Na ogół w każdej szczepionce są te same, ale zwykle w tych poszczególnych typach są jeszcze dwa do wyboru, z tym że antygenowo są identyczne i dają taką samą odpornoć. Wchodzący w skład szczepionki zestaw wirusów grypy jest co roku aktualizowany i musi odpowiadać rekomendacjom WHO. Ciągłe monitorowanie krążenia wirusów grypy na poszczególnych kontynentach pozwala przewidzieć, które z nich będą odpowiedzialne za wywoływanie wzrostu zachorowań w danym sezonie.

M.Rz.: Jeżeli mamy do wyboru trzy rodzaje szczepionek, to co pacjent powinien wiedzieć o tych szczepionkach, żeby dokonać najlepszego wyboru?

G.D.: Szczepionkę powinien wybrać lekarz, dlatego że nie wymaga się od pacjenta wiedzy dotyczącej szczepień. Wszystkie szczepionki będące na rynku polskim są szczepionkami dobrymi. Aby szczepionka została zarejestrowana, musi spełniać wymogi WHO tzn. musi wywołać odpornoć u co najmniej 70% szczepionych osób poza tym musi być bezpieczna i nie powodować niepożądanych odczynów poszczepiennych. Wszystkie trzy szczepionki spełniają powyższe wymogi.

Natomiast różnice pomiędzy tymi trzema szczepionkami polegąją na sposobie uzyskiwania wymaganego składu antygenowego w procesie produkcyjnym. Szczepionki typu split, do których należy szczepionka Fluarix oraz Vaxigrip zawierają w swoim składzie zarówno antygeny zewnętrze jak i antygeny wewnętrzne natomiast szczepionka typu subunit, do której należy Influvac zawiera w swoim składzie tylko antygeny zewnętrze.

M.Rz.: Co to oznacza termin- „zewnętrzne antygeny”?

G.D.: Jeżeli wyobrazimy sobie, ze wirus grypy jest owocem kasztana, czyli okrągły z kolcami, to w typie szczepionki split mamy zawartoć całego kasztana pociętego na drobne kawałeczki, z którego metodami fizycznymi i chemicznymi usunęlimy tylko substancje niepożądane, które są odpowiedzialne na nadmierne odczyny ( Fluarix, Vaxigrip). Natomiast podjednostkowa szczepionka Influvac zawiera tylko kolce naszego metaforycznego kasztana. Włanie te zewnętrze białko wirusa grypy, które porównujemy do kolców kasztana są najbardziej immunogennymi składnikami wirusa grypy i po wprowadzeniu do organizmu pobudzają produkcję przeciwciał.

Pierwsze szczepionki przeciwko grypie zawierały całe wirusy i były one niestety bardziej odczynowe niż te produkowane w chwili obecnej. Produkcja szczepionek i cały przemysł szczepionkowy idą w tym kierunku żeby do produkcji szczepionek nie używać już całych wirusów i bakterii ale tylko tych częci drobnoustrojów, które mają największe właciwoci immunogenne. Takie postępowanie pozwala na zwiększanie immunogennoci szczepionki a z drugiej strony na obniżanie reaktywnoci a więc obniżanie ryzyka występowania odczynów niepożądanych.

M.Rz.: Pani Doktor, powiedziała Pani, że o doborze szczepionki powinien decydować lekarz a nie pacjent. Czy to oznacza, że są pewne uwarunkowania indywidualne, które wyznaczają optymalny dla danej osoby rodzaj szczepionki?

G.D.: Zacznijmy od tego, że o szczepieniu w polskim prawodawstwie, w wytycznych, które mają swoje odzwierciedlenie w rozporządzeniach o szczepieniu decyduje lekarz. Szczepienie jest to pewna procedura medyczna- zabieg i w związku z tym nie powinno być wykonywane na odpowiedzialnoć pacjenta, który ma za małą wiedzę na ten temat. Praktycznie w Polsce nie powinnimy mieć szansy zaszczepienia się bez badania lekarskiego, bez konsultacji, bez wypisania recepty przez lekarza. Włanie podczas konsultacji lekarz przeprowadzając wywiad dowiaduje się o stanie pacjenta, o przewlekłych chorobach, okrela wskazania i przeciwwskazania do szczepień. Ten cały obraz, który tworzy się podczas wywiadu oraz po zapoznaniu się z dokumentacją chorobową pacjenta powinien dać wystarczające informacje pozwalające ocenić, która z dostępnych szczepionek powinna zostać zastosowana. W większoci przypadków nie ma znaczenia, jaką szczepionkę się zastosuje. Oczywicie chodzi również o cenę szczepionki jak również przyzwyczajenie pacjenta. Może się zdażyć również, że przy zbieraniu wywiadu od pacjenta o poprzednich szczepieniach dowiemy się że pacjent zareagował nadmiernym odczynem. W tych przypadkach możemy pomyleć o zmianie szczepionki.

Przy stosowaniu szczepień u dzieci należy pamiętać o tym że wszystkie trzy obecne na rynku szczepionki mają różne dawkowanie w przedziale wieku od 6 miesięcy do 8 lat.

Lekarz wiedząc z jakim wiekowo pacjentem ma do czynienia, jaka jest jego przeszłoć szczepienna, może dokonywać wyboru, wiedząc jakie jest właciwe dla danego wieku dawkowanie i w tych przypadkach można wybrać najwygodniejsze dawkowanie. Poza tym, w tym roku ma wejć na rynek polski forma dziecięca Vaxigripu, do tej pory wszystkie były w objętoci 0,5 ml (standardowa dawka podawana dorosłym), natomiast dzieci dostawały połowę tej dawki. Ponieważ nie było formy pediatrycznej, trzeba było podawać dzieciom połowę dawki a drugą częć nie wykorzystane szczepionki wyrzucać.
Należy z całą mocą podkrelić, że o szczepieniu decyduje lekarz- okrela wskazania i przeciwwskazania a następnie wspólnie z pacjentem wybiera szczepionkę.

M.Rz.: Jaki jest optymalny okres na stosowanie szczepień?

G.D.: Obserwacje kliniczne i analizy wskazują, że okresem nasilenia zachorowań na grypę jest okres od końca listopada do marca. Aby zdążyć przed grypą, najlepszym okresem na zaszczepienie jest wrzesień, październik, listopad. W grudniu może być już za późno. Początki odpornoci pojawiają się już po 7 dniach, ale wymagany poziom przeciwciał uzyskuje się po ok. 2 tygodniach.

M.Rz.: Co się zdarzy jeli osoba przyjmująca szczepionkę będzie już zakażona wirusem grypy ?

G.D.: Dlatego niezbędna jest konsultacja lekarska, żeby tego typu sytuacje zminimalizować, żeby nie szczepić osoby chorej, zakażonej. Oczywicie nigdy do końca nie ma pewnoci, że my takiej osoby nie zaszczepimy. Dlatego jest sprawą kontrowersyjną szczepienie p/ grypie w trakcie trwania epidemii. Jedni lekarze uważają ze można stosować szczepienia p/ grypie w trakcie trwania epidemii a inni uważają, ze w tym okresie nie należy już proponować szczepień żeby włanie nie doszło do zaszczepienia osoby w trackie wylegania choroby. Jeżeli szczepionkę zastosujemy w okresie wylęgania to na pewno ona nie będzie już w stanie ustrzec nas przed zachorowaniem. Natomiast reakcja organizmu na wprowadzoną szczepionkę w trakcie okresu wylęgania będzie indywidualna i zależną od kondycji organizmu. Należy jednak podkrelić, że porcja antygenu wprowadzona podczas szczepienia w porównaniu z ilocią namnażanego w organiźmie wirusa jest znikoma i jak się wydaje nie odgrywa w tych sytuacja większego znaczenia.

Śledząc zgłaszane co roku do Państwowego Zakładu Higieny odczyny poszczepienne które wystąpiły po stosowaniu w Polsce różnych szczepionek zarówno tych obowiązkowych jak i zalecanych nie mamy podstaw do niepokoju

W polskiej kilkuletniej historii szczepień, procent zaszczepionych osób p/ grypie systematycznie zwiększa się co roku i tak w 1997 roku zaszczepiło się 2%, w 1998 roku roku 3%, w 1999 roku 5%.

Reasumując, decyzja o szczepieniu w okresie epidemii powinna być podejmowana z dużą rozwagą i w tym okresie możemy stosować wyłącznie szczepienia pojedynczych osób u których podczas badania wykluczamy ostrą infekcje i które nie kontaktowały się z chorymi na grypę.

M.Rz.: Czy istnieją jakiekolwiek przeciwwskazania do stosowania szczepień przeciw grypie?

G.D.: Tak, przede wszystkim bardzo ciężkie uczulenie na białko jaja kurzego, dające ciężkie objawy chorobowe w postaci anafilaksji czy wstrząsu. Ustalenie uczulenia na białko jest bardzo łatwe wystarczy zapytać pacjenta czy spożywa produkty zawierające jajko kurze. Również ciężkie reakcje po podaniu poprzedniej szczepionki są przeciwwskazaniem. Jednak jak wspomnielimy powyżej nie zostały odnotowane ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne po szczepionkach grypowych. Brak odczynów poszczepiennych jest dowodem na to, że szczepionki są dobre, dobrze oczyszczone a co za tym idzie bezpieczne. Kolejnym przeciwwskazaniem jest ostra infekcja. W tych przypadkach szczepienie należy odłożyć na inny termin po ustąpieniu ostrych objawów.

Przeciwwskazaniem jest ponadto wiek poniżej 6 miesięcy życia, uczulenie na składniki szczepionki jak również niektóre schorzenia neurologiczne oraz choroby z tzw. autoagresji czyli schorzenia w których organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym tkankom.

Pierwszy trymestr ciąży jest przeciwwskazaniem, natomiast jeli chodzi o II/III trymestr ciąży to decyzja należy do lekarza prowadzącego ciężarną.

M.Rz.: Czy co jeszcze poza przyjęciem szczepionki pacjenci mogą zrobić, żeby zmniejszyć ryzyko zachorowania na grypę?

G.D.: Właciwie to niewiele, to nie jest od nas zależne. Wszyscy powtarzają zalecenie dot. higienicznego trybu życia- prawidłowe odżywianie, odzież stosowna do pogody, temperatury, która chroni przed ochłodzeniem organizmu, przemoczeniem nóg jak również wypoczynek i unikanie stresów. Oczywicie rzadko kto może sobie na to w tej chwili pozwolić. Poza tym sami do końca nie wiemy jaką mamy odpornoć, jest to związane z wiekiem, im człowiek starszy tym ma niższą odpornoć, małe dzieci nie mają jeszcze rozwiniętej odpornoci. Unikanie kontaktów z osobami chorymi, co też nie zawsze jest możliwe.
Nie zawsze tak jest, że osoba po szczepieniu ma 100% odpornoci. Niektóre osoby mogą nie wytworzyć dostatecznej odpornoci nie mniej jednak jak wynika z naszych obserwacji osoby po szczepieniu przechodzą grypę łagodnie i nie występują u nich powikłania.

M.Rz.: To prawda, że trudno jest uniknąć stresów, przemęczenia czy kontaktu z osobami zakażonymi. Jeli natomiast chodzi o odżywianie to mylę, że każdy z nas może o to zadbać. Co należy rozumieć przez prawidłowe odżywianie w kontekcie profilaktyki grypy?

G. D: Organizm do swojej pracy potrzebuje dowóz składników odżywczych w odpowiednich proporcjach. Dlatego nasza dieta powinna być urozmaicona i obfitować w białko oraz witaminy. Natomiast powinnimy zmniejszyć iloć jedzonych tłuszczów i węglowodanów. Podkrelam zmniejszyc a nie całkowicie wyeliminować z naszego jadłospisu ponieważ odpowiednie proporcje tłuszczu i węglowodanów tez naszemu organizmowi są potrzebne.

Przede wszystkim powinnimy spożywać nabiał, owoce i warzywa, które dostarczają nam mikroelementy, witaminy oraz składniki proste.

Spożywanie posiłków powinno być regularne a dieta powinna być bogato- składnikowa. Szczególnie w okresie jesienno- zimowym powinna zawierać dużą liczbę owoców bogatych w witaminę C- udowodniono, że witamina C bierze udział w mechanizmach odpornociowych.

M.Rz: Jeżeli pomimo wszystkich zaleceń nie zdołalimy uniknąć grypy, jak poważnie należy potraktować tę chorobę?

G. D.: Grypę należy potraktować bardzo poważnie, bo w każdej infekcji wirusowej po namnożeniu wirusa we wrotach zakażenia mamy okres tzw. wiremii tzn. ogólnego rozsiewu wirusa który z krwią dociera praktycznie do każdego narządu.

Po zakażeniu organizm zaczyna się bronić i wytwarzać przeciwciała przeciwko intruzowi. Wytworzone przeciwciała łączą się z wirusem i w ten sposób hamują jego namnażanie w tkankach.

Ponieważ jak już wspomniałam nie podajemy przy zachorowaniu na grypę leków swoicie działających na wirusa grypy a wiec pomagających organizmowi go zwalczyć dlatego powinnimy w tym okresie położyć się do łóżka i nie forsować organizmu. Poprzez forsowanie fizyczne w tym okresie naszego organizmu wpływamy niekorzystnie na naszą odpornoć i opóźniamy eliminacje wirusa z poszczególnych narządów. Taki stan rzeczy może doprowadzić do przedłużania zachorowania i powikłań w postaci zapalenie płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenia mózgu. Ponadto infekcja wirusowa toruje drogę infekcjom bakteryjnym.

M.Rz.: Jeżeli w danym sezonie zachorujemy, czy to oznacza, że już jestemy bezpieczni- nabylimy odpornoć, czy powinnimy jednak obawiać się ponownej infekcji przed zakończeniem sezonu grypowego?

G.D.: Nie oznacza to, że jestemy bezpieczni ponieważ jak pokazują badania wirusologiczne obecnie na wiecie stale krążą trzy typy wirusów grypy. Przechorowanie daje odpornoć tylko na jeden typ &

Natomiast w szczepionce p/ grypie są obecne trzy typy wirusa grypy a zatem szczepionka chroni nas bardziej kompleksowo przed zachorowaniem.

Wirusy grypy ulegają ciągłym mutacjom czyli zmianom. Zmiany powstające w wirusie mogą dotyczyć niewielkiego odcinka genomu wirusa grypy i wtedy nowe wirusy wywołują tylko lokalne epidemie obejmujące swoim zasięgiem niewielką częć populacji. Natomiast dużo gorsze w swoich skutkach są zmiany obejmujące dużą czeć genomu wirusa. Takie zmiany prowadzą do wiatowej epidemii grypy, która nazywa się pandemią.

W ostatnim 100 leciu odnotowalimy pandemie grypy w następujących latach:

• 1918-1919 hiszpanka
• 1957 azjatycka
• 1968 Hong Kong
• 1977 grypa rosyjska

Ponieważ skład szczepionki jest zmienny co roku i uwzględniamy wszystkie najdrobniejsze zmiany, dlatego jest zasada, że co roku powinnimy się szczepić uaktualnionym składem, a ze względu na to, że szczepionka zawiera trzy szczepy wirusa grypy co najmniej te trzy typy wirusa daje nam najwyższe prawdopodobieństwo uchronienia się przed grypa.

M.Rz.: Życząc Pani wysokiej odpornoci i uniknięcia grypy, dziękuje za wywiad.