Co warto wiedzieć o żywieniu niemowląt?

Znaczenie odpowiedniego żywienia w pierwszych miesiącach życia

Odpowiednie żywienie w okresie niemowlęcym ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju każdego dziecka. Udowodniono, że pierwsze 2 lata życia to tzw. „okres krytyczny”, który w znacznym stopniu decyduje o zdrowiu, optymalnym przyroście masy ciała i rozwoju intelektualnym. Długofalowe badania naukowe dowodzą, że jest to okres, kiedy pod wpływem niedoborów lub nadmiaru odpowiednich makro- lub mikroskładników pokarmowych mają miejsce procesy, na trwałe „programujące” niektóre istotne funkcje organizmu, także w wieku dorosłym. Po upływie tego okresu odwrócenie niekorzystnych procesów rozwojowych może okazać się niemożliwe. Co więcej, efekty nieprawidłowego żywienia mogą sięgać jeszcze dalej – do następnego pokolenia – gdy niewłaściwie żywiona dziewczynka, stająca się w przyszłości kobietą ma zwiększone szanse urodzenia dziecka np. z małą masą ciała.

Karmienie piersią

Karmienie wyłącznie piersią jest optymalną metodą żywienia noworodków i niemowląt, normą, z którą porównuje się wszystkie inne sposoby żywienia. Daje ono wiele korzyści zdrowotnych zarówno dziecku jak i matce m.in. szybsza poporodowa utrata masy ciała matki.

Mleko kobiece dostarcza dzieciom urodzonym o czasie składniki odżywcze w idealnych proporcjach. Zawiera ono unikalne, swoiste gatunkowo składniki oraz czynniki wspomagające rozwój mózgu i narządu wzroku oraz rozwój intelektualny. Z większości badań wynika, że karmienie pokarmem naturalnym wspomaga rozwój procesów poznawczych u niemowląt. Przypuszcza się, że u dzieci karmionych naturalnie rzadziej występują choroby układu oddechowego (np. zapalenie ucha środkowego) zakażenia przewodu pokarmowego oraz prawdopodobnie zakażenia układu moczowego. Możliwe też, że u dzieci karmionych piersią rzadziej występują: zapalenia jelit, cukrzyca, otyłość i choroby alergiczne.

W mleku kobiecym wyodrębniono wiele składników takich jak: przeciwciała odpornościowe, czynniki bakteriostatyczne (hamujące rozwój bakterii), hormony, enzymy, czynniki wzrostu i inne substancje biologicznie aktywne, których nie udało się, dotychczas wprowadzić do składu mieszanek do żywienia niemowląt. Niektóre hormony, po wchłonięciu w przewodzie pokarmowym niemowlęcia mogą wywierać wpływ na jego organizm. Wydzielnicza immunoglobulina A jest głównym przeciwciałem obecnym w mleku kobiecym, potrzebnym w walce z zakażeniami. Obecność w mleku matki uzupełnia jej niewystarczającą syntezę u noworodka. Jest to przykład doskonałej interakcji pomiędzy potrzebami niemowlęcia, a składem mleka kobiecego.

O czym powinna pamiętać każda mama

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia niemowlęta należy karmić wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia (180 dni). Po tym okresie należy rozpocząć podawanie żywności uzupełniającej mleczną dietę dziecka. W czasie rozszerzania diety niemowlę można nadal karmić piersią na żądanie. Wcześniejsze wprowadzanie posiłków uzupełniających niż po 6 miesiącach może być uzasadnione w przypadkach, gdy – istnieje ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza czy niedostateczny przyrost masy ciała dziecka. Wyłączne karmienie piersią oznacza żywienie dziecka tylko pokarmem matki bez podawania jakichkolwiek płynów, mieszanek, herbatek, glukozy i innych rodzajów pożywienia.
Nie ustalono oficjalnie żadnej górnej granicy karmienia piersią. Należy jednak odróżnić okres „wyłącznego” karmienia piersią (6 pierwszych miesięcy) od okresu „uzupełniającego” – stosowania dodatkowo innych produktów. Warto karmić piersią co najmniej do 12 m-ca życia dziecka.

Nie należy niepokoić się nadto, kiedy dziecko po przystawieniu do piersi zaczyna płakać i nie chce ssać. Najczęściej wcale nie oznacza to zbyt małej ilości pokarmu lub jego złej jakości. Takie zachowanie niemowlęcia może mieć wiele przyczyn, jak choćby „kolka jelitowa”. Nie należy zbyt łatwo rezygnować z karmienia naturalnego pamiętając, że niemowlęta dokarmiane butelką przyzwyczajają się do szybkiego, łatwego napływu mleka i później niecierpliwią się przy piersi. Należy poradzić się pediatry przed podjęciem decyzji o dokarmianiu dziecka.

Gdy przestawiamy malucha na mleko modyfikowane

Wybór odpowiedniego mleka modyfikowanego dla niemowlęcia warto skonsultować z pediatrą, który uwzględni indywidualne potrzeby dziecka. Warto wiedzieć, że oferowane obecnie mleka modyfikowane dla niemowląt spełniają najwyższe standardy bezpieczeństwa, a ich producenci starają się upodobnić ich skład do składu pokarmu naturalnego. Skład mlek modyfikowanych dla niemowląt to efekt wielu badań klinicznych oraz „podglądania natury”.

Obecne w nowych produktach długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC PUFA) są niezbędne dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego oraz siatkówki oka. Są one ważnym elementem budulcowym komórek nerwowych oraz służą jako prekursory ważnych biologicznie związków. LC PUFA odgrywają też istotną rolę w regulacji układu immunologicznego. Prawdopodobnie podaż odpowiednich wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (n-3) w okresie niemowlęcym może wpływać na zmniejszenie ryzyka reakcji alergicznych.

Coraz więcej korzystnych działań przypisuje się probiotykom. Są to „żywe drobnoustroje, które po podaniu w odpowiedniej dawce wpływają korzystnie na organizm”. Najczęściej stosuje się probiotyki z rodzaju Bifidobacterium lub Lactobacillus. Korzystne działanie probiotyków jest specyficzne dla danego szczepu. Obecnie stosowane mleka modyfikowane dla niemowląt zawierają szczepy probiotyczne dokładnie zbadane klinicznie.

Na podstawie wiarygodnych badań ustalono, że probiotyki mogą być skuteczne w profilaktyce biegunki szpitalnej, biegunki związanej z antybiotykoterapią i w leczeniu ostrej biegunki u dzieci. Stałe podawanie probiotyków może – poprzez stymulację układu immunologicznego – być pomocne w zapobieganiu chorobom zakaźnym powszechnie występującym u dzieci.

Obiecujące są wyniki badań dotyczących zastosowania probiotyków w leczeniu i profilaktyce chorób alergicznych. Podawanie wybranych probiotyków kobietom ciężarnym, a później karmiącycym oraz ich dzieciom przez pierwsze miesiące życia może skutecznie zmniejszać ryzyko rozwoju alergii u dzieci.

Białko dostarczane niemowlęciu w mlekach modyfikowanych powinno spełniać najwyższe wymagania dotyczące jakości i strawności, a szczególnie (podobnie jak mleko matki) dostarczać rosnącemu dziecku wszystkich tzw. aminokwasów egzogennych w odpowiednich proporcjach. Należy też jednak pamiętać, że nadmiar białka w diecie niemowlęcia, co wykazują liczne badania, może nie tylko nadmiernie obciążać niedojrzałe nerki, ale powodować odległe niepożądane skutki, jak np. zwiększone ryzyko otyłości (i chorób z nią związanych) dlatego warto wybierać te mleka, które mają niską zawartość białka.

W miarę pogłębiania naszej wiedzy na temat żywienia i rozwoju dziecka musimy przyznać, że trudno nam będzie doścignąć naturę, ale wciąż dostrzegamy nowe możliwości udoskonalania składu obecnie stosowanych mlek modyfikowanych.

Dr n. med. Dariusz Gruszfeld
Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka,
Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”