AMD - zwyrodnienie plamki związane z wiekiem

Jedną z chorób cywilizacyjnych, prowadzących do utraty widzenia centralnego, a w konsekwencji praktycznej ślepoty u osób po 50 r.ż., jest zwyrodnienie plamki, czyli obszaru siatkówki oka odpowiedzialnego za precyzyjne widzenie. Zmiany degeneracyjne w obrębie plamki są wynikiem postępującego procesu starzenia się i w związku z tym choroba określana jest jako zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - w skrócie AMD (z ang. Age-related Macular Degeneration). Choroba ta powoduje zaburzenia lub utratę widzenia centralnego, co uniemożliwia wykonywanie podstawowych czynności, np. krojenie chleba, czytanie, pisanie czy też prowadzenie samochodu.

AMD jest chorobą społeczną, która dotyka ok. 25 milionów ludzi na świecie
tzn. od 2% do 10% osób po 50. r. ż., osiągając poziom ponad 13% po 85. r. ż. Niestety, przewiduje się, że w ciągu najbliższych 25 lat liczba ta ulegnie potrojeniu, co jest wynikiem procesu starzenia się społeczeństw. W zaawansowanych stadiach AMD prowadzi do nieodwracalnego, ciężkiego upośledzenia widzenia, a nawet praktycznej ślepoty. Czas rozwoju choroby może się wahać od kilku tygodni nawet do kilku lat. W krajach rozwiniętych AMD jest najczęstszą przyczyną praktycznej ślepoty u osób po 50. r. ż. Wyróżnia się dwa typy schorzenia:

• postać suchą AMD dotyczącą od 80 do 90% wszystkich przypadków choroby;
• postać wysiękową, inaczej neowaskularną AMD, która występuje u 10 - 20% chorych.
  

Postać sucha zwyrodnienia plamki tylko w niektórych przypadkach powoduje znaczną utratę widzenia, ale niestety u ok. 15 % chorych może się przekształcić w wysiękowe, czyli neowaskularne AMD. Jest to postać rzadsza, lecz groźniejsza - w 90% przypadków powoduje utratę wzroku. W przeciwieństwie do postaci suchej, w której ma miejsce stopniowa utrata wzroku, w postaci wysiękowej utrata widzenia może nastąpić w ciągu kilku tygodni. Co roku na świecie przybywa ok. 500.000 nowych chorych. Szacuje się, że w Polsce liczba nowych przypadków neowaskularnego AMD wynosi ponad 20.000 rocznie.

AMD - choroba cywilizacyjna starzejących się społeczeństw

AMD częściej rozwija się u kobiet niż u mężczyzn, a także u ludzi rasy białej, zwłaszcza o niebieskich oczach. Problem zwiększonej zachorowalności na AMD dotyczy wysoko rozwiniętych, starzejących się społeczeństw. Rozwojowi choroby sprzyjają nie tylko podeszły wiek, ale także uwarunkowania genetyczne i choroby naczyń (miażdżyca i nadciśnienie) oraz czynniki przyspieszające starzenie się organizmu, takie jak palenie tytoniu, promieniowanie UV, nieprawidłowa dieta, zanieczyszczenie środowiska. W grupie zwiększonego ryzyka rozwoju wysiękowego (neowaskularnego) AMD są osoby, które straciły już widzenie w jednym oku z powodu wysiękowego AMD oraz chorzy z rozpoznaniem postaci suchej AMD.

Wczesne stadium AMD u większości osób nie wpływa na jakość widzenia.
W niektórych przypadkach - u co dziesiątej osoby po 50. r. ż. - choroba przechodzi w tzw. późniejsze stadium AMD, które charakteryzuje się już znacznym pogorszeniem ostrości widzenia. Zazwyczaj zmiany degeneracyjne najpierw obejmują jedno oko.

Początkowe stadium choroby, w którym zmiany zwyrodnieniowe występują tylko w jednym oku, może zostać niezauważone, ponieważ oko zdrowe przejmuje funkcje chorego. Niestety, w wielu przypadkach AMD obejmuje także drugie oko. Pacjenci, u których rozpoznano AMD, powinni być pod stałą opieką okulisty, ponieważ u ok. 40% z nich zmiany zwyrodnieniowe pojawiają się w drugim oku w ciągu 5 lat od zdiagnozowania choroby. Podstawowy objaw AMD - zaburzenie ostrości widzenia - to efekt uszkodzenia światłoczułych komórek siatkówki, co jest spowodowane nieprawidłowym rozrostem naczyń krwionośnych naczyniówki w obszarze plamki.

Objawy, które powinny niepokoić

Czas rozwoju wysiękowego (neowaskularnego) zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem - AMD waha się od kilku tygodni do kilku lat, ale zauważalne pogorszenie jakości widzenia centralnego następuje zwykle już w pierwszym okresie rozwoju schorzenia. Normalne, czyli bez żadnych zakłóceń, jest jedynie widzenie peryferyjne tzn. postrzeganie obrzeży obrazu. Osoba chora ma natomiast problemy z widzeniem elementów obrazu znajdujących się w środku pola widzenia, czyli z tzw. widzeniem centralnym. Zniekształcenie widzenia wiąże się z rozmyciem i tzw. pofałdowaniem linii lub krawędzi obserwowanych przedmiotów.

Obraz widziany przez zdrowe oko

Zaburzenia centralnego widzenia - podstawowy objaw neowaskularnego AMD

Pierwsze niepokojące objawy, to problemy z wykonywaniem szczegółowych prac np. szyciem czy czytaniem. Ponadto twarze obserwowanych osób wydają się rozmyte i coraz trudniejsze staje się rozróżnianie kolorów. W zaawansowanym AMD zaburzeniom ostrości centralnego widzenia towarzyszą puste miejsca lub czarne plamy pokrywające rejestrowany obraz. Najprostszą metodą wykrywania opisanych zmian jest test Amslera.

Diagnostyka wysiękowego AMD

Test Amslera
Stosowanie testu Amslera jest łatwym i skutecznym sposobem diagnozowania zaburzeń widzenia. Wczesne wykrycie zmian degeneracyjnych związanych ze zwyrodnieniem plamki - AMD - stwarza większe możliwości leczenia i zapobiegania dalszemu rozwojowi choroby, a w konsekwencji ślepocie. Wielu lekarzy zaleca pacjentom stosowanie testu Amslera w domu, co pozwala zwłaszcza osobom po 50. r. ż. regularnie kontrolować wzrok i szybko zgłosić się do okulisty w przypadku zauważenia jakichkolwiek niepokojących zmian. Dotyczy to przede wszystkim osób, u których linie proste na siatce Amslera postrzegane są jako pofałdowane, występują zaburzenia kształtu obrazu lub czarne plamy oraz wrażenie oślepiających błysków światła.

Osoby, u których jakikolwiek fragment siatki Amslera widoczny jest
w zniekształconej, zamazanej postaci powinny natychmiast zgłosić się
do okulisty w celu przeprowadzenia szczegółowych badań diagnostycznych.

Słownik terminów

• centralne widzenie - precyzyjne widzenie (linii, konturów i barw) przedmiotów znajdujących się w środku pola widzenia.
• naczyniówka - warstwa leżąca bezpośrednio pod siatkówką, zbudowana z tkanki łącznej i naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za odżywianie komórek siatkówki.
• plamka - obszar siatkówki, położony w osi optycznej oka, odpowiedzialny za widzenie centralne. Komórki siatkówki w obrębie plamki pozwalają na precyzyjne dostrzeganiei rozróżnianie szczegółów przedmiotów znajdujących się w środku pola widzenia. Plamka do niedawna powszechnie nazywana była plamką żółtą.
• siatkówka - warstwa położona wewnątrz tylnej ściany gałki ocznej, utworzona przez specjalne komórki receptorowe odbierające bodźce świetlne. W światłoczułych komórkach siatkówki "powstają" obrazy rejestrowane przez oko, które w formie impulsów nerwowych przekazywane są do mózgu.
• terapia fotodynamiczna - metoda leczenia wysiękowego (neowaskularnego) AMD,w której do układu krwionośnego pacjenta wprowadza się substancję wrażliwąna światło - werteporfinę. Kumulowana w nieprawidłowych naczyniach krwionośnych w okolicy plamki werteporfina jest poddawana działaniu światła czerwonego wytwarzanego przez specjalny, nietermiczny laser. Uaktywniona pod wpływem promieni czerwonych werteporfina stymuluje tworzenie zakrzepu zamykającego naświetlane naczynia. W ten sposób, wybiórczo, bez niepotrzebnego uszkadzania komórek siatkówki, dochodzi do zamknięcia a następnie obumarcia nieprawidłowo rozrośniętych naczyń krwionośnych.
• zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - AMD (z ang. Age-related Macular Degeneration) określa zmiany degeneracyjne komórek siatkówki w obrębie plamki wynikające z postępującego procesu starzenia się. Podstawowym objawem jest zaburzenie ostrości centralnego widzenia. Wyróżnia się dwa typy schorzenia: postać suchą i postać wysiękową, czyli neowaskularną AMD.